De grond is vruchtbaar langs het riviertje El Maleh, vrouwen oogsten groenvoer voor het vee zoals het altijd al gebeurt.

Ik heb vanmorgen alleen een fietstochtje gemaakt, Everdien ging niet mee omdat er eerst een klein stukje over de N9 moest worden gefietst waar ook vrachtwagens langs denderen. We zijn meerdere keren daarheen gewandeld maar vandaag gun ik mijn voet wat rust ivm de wandeling van gisteren. Tot mijn verbazing was het pad naar het dorp met zijn kasba waar we altijd naar toe wandelden nu helmaal geasfalteerd. En over het riviertje waar we altijd over stapstenen naar de overkant naar het dorp moesten komen, lag nu zowaar een brug, in het riviertje was alleen maar zand, water was er allang niet geweest. Het dorp Tikirt is getroffen door de aardbeving, hier zijn de 3 doden gevallen waar de campingbaas het gisterenavond over had. Ik ben hier niet naar toe gefietst als ramptoerist maar wilde naar de oude kasba waar ooievaars nestelen. De kasba kon ik niet vinden, misschien was die ingestort , ik voelde me te  beschaamd om er naar te vragen, mede omdat er de nodige ingestorte huizen waren. Er werd ook flink gebouwd, met die gasbetonblokken gaat dat snel, er werd een nieuwe wijk de grond uitgestampt. Er stond zelfs al een grote moskee, onontbeerlijk natuurlijk in Marokko waar allah ook niet zo almachtig is dat hij een natuurramp  kan voorkomen al hebben gelovigen daar een hele uitleg voor. Dit dorp heeft geluk met de wederopbouw omdat het goed bereikbaar is dankzij de vrij nieuwe asfaltweg. Voor dorpen in de Hoge Atlas die geïsoleerd liggen en slechts door ezelpaadjes bereikbaar zijn is het natuurlijk een heel ander verhaal. Ik ben  door gefietst en voelde me toch niet prettig daar, niet door het gedrag van de paar inwoners die op straat waren, die waren vriendelijkmaar door de wetenschap dat er zich hier een kleine ramp heeft voltrokken met de aardbeving.

Vanmiddag hebben we niet veel  meer bijzonders gedaan dan lezen en we hebben het even gehad over hoe de terugreis naar Tanger Med zullen gaan doen . We willen via Marrakech, dat is logisch als je hier zit en daarna waarschijnlijk naar de Atlantische oceaan maar het wordt w.s. buiig volgende week, dus we volgen het weer nauwlettend, iets wat we altijd doen.

Dat weer was vandaag minder heet, er was vanmiddag vrij dikke sluierbewolking en met een waterig zonnetje erbij en een matige wind werd het 27º.

Ait Benhaddou dinsdag, 19-03-2024

We vertrekken meestal rond 9.30 uur als we naar een andere bestemming gaan maar vanmorgen hadden we geen haast. We zijn nl maar 10 km verder gereden naar Ait Benhaddou. We hebben even geaarzeld omdat dit de meest iconische kasba van Marokko is en er dagelijks busladingen toeristen worden uitgespuwd. Maar we wilden er toch nog even een blik op werpen en daar vlakbij op een camping gaan staan.. 

De kasba  Aït Benhaddou vanafa een uitzichtpunt

We zijn eerst naar een uitzichtpunt gereden vanwaar je een mooi uitzicht op de kasba hebt die tegen een heuvel is gebouwd. Bovenop de top van de heuvel ligt een Agadir die door de aardbeving flink beschadigd schijnt te zijn. Die agadir was de graanopslagplaats van de ksar en was dus beschermd tegen aanvallen van vijandelijke stammen. Het was nog tamelijk vroeg toen we er kwamen en op het uitzichtpunt waren, behoudens 2 andere campers, geen toeristen. Maar we hadden vanaf daar een mooi zicht op de kasba.

Het is eigenlijk geen kasba maar een ksar ( versterkt dorp) met meerdere kasba’s ( groot versterkte vesting met torens) Het blijft een fascinerend gezicht deze kasba zoals hij voor het gemak meestal wordt genoemd. De kasba’s hier in het zuiden zijn wat slanker en hoger van vorm dan die in berggebieden waar ze meestal wat gedrongener zijn. 

 Deze kasba is het decor geweest voor beroemde klassieke films zoals Lawrence of Arabia en Cleopatra en hij staat op de Werelderfgoedlijst van Unesco.

De kasba van boveaf gezien

Nadat we de camper op camping Kasbah du Jardin hadden neergezet zijn we rond het middaguur naar de kasba gewandeld. Nog voor je de kasba betreedt staan er de eerste toeristenstalletjes langs het pad ernaar toe. Er ligt tegenwoordig een brug sinds een jaar af tien, eerst moest je via stapstenen het riviertje de Maleh over , wat nog steeds gedaan wordt door gidsen die dan voor het avontuur de mensen over de stenen laten lopen, hebben ze thuis weer wat  te vertellen. Weldra liepen we  tussen de winkeltjes met toeristenmeuk door, het was nog erger dan we ons herinnerden. Er wonen nog enkele families in de ksar en ook zij proberen uit de toeristenruif mee te eten door hun huis tegen betaling te laten bezichtigen. Een van de bewoners , een man, wou me aan de arm mee naar binnen trekken, daar was ik niet van gediend en nadat ik me los had gerukt brulde ik ‘la!’. Dat betekent nee, we houden het netjes hoewel ik heel wat Franse scheldwoorden en vloeken ken, maar dit was afdoende. We zijn een eindje naar boven gelopen via  trappen en hadden een aardig uitzicht over de torens van de kasba. We zagen ook nog wat aardbevingsschade in de vorm van deels ingestorte huizen. Wat we ook zagen was een eindeloze stroom toeristen die zich als een slang naar boven bewoog, voor ons het teken om weer af te dalen waarbij we ons ons langs hijgende en puffende ( temp.  inmiddels boven de 25º) Spanjaarden door moesten wringen die moeite hadden om het tempo van de gidsen bij te houden. We zijn hier voor de 3e of 4e keer maar zo waanzinnig druk hebben we nog nooit mee gemaakt. Het lijkt erop dat Spanjaarden er een extra vrije week bij de Semana Santa, die volgende week is, hebben aangeplakt. Tussen de ingang van het pad naar de kasba en de ingang van de camping telden we 7 grote touringcars en 34 kleinere toeristen bussen. 

En dan stonden er de andere kant op nog meer voertuigen, er moeten wel 1500 Spanjaarden vrijwel tegelijkertijd hier zijn aangekomen en we prijsden ons gelukkig dat we nog redelijk ongestoord hadden kunnen rondkijken. Het voordeel van zo’n toeristencircus is dat alle restaurantjes gewoon open waren en wij heerlijke taco’s kip met frites konden eten als lunch. Morgen willen we dan naar Marrakech, we willen dan op de parking bij de Koutoubia moskee gaan staan , lekker dicht bij de bezienswaardigheden. Maar dat kan ook anders worden, het ligt er aan of ik nog weer meer last van mijn voet krijg, We hebben bijna 4 km gelopen maar we moesten wel over paden lopen in de kasba die geplaveid waren met grote stenen, niet bepaald een biljartlaken. Mijn voet begon wel wat op te spelen, we zien wel. Ondanks de waanzinnige drukte hebben we toch weer  een hele leuke dag gehad was de conclusie, ook wel weer grappig om dat mee te maken. Het was eerlijk weer , een zacht briesje en 27º

Alouidane 20-03-2024, woensdag

Er stonden vannacht in Ait Benhaddou maar 4 campers, dat was op de vorige camping ongeveer 10, het wordt wat minder met het aantal campers denken we .

We hebben gekozen om via de N9 door de Hoge Atlas  naar Marrakech te rijden en niet de mooiere route via Telouet die vlak voor de col de Tiz-'N -Tichka ook op de N9 uitkomt. Die is sinds een jaar of 10 helemaal geasfalteerd , we zijn als eens omgekeerd toen we die route probeerden te rijden omdat het toen piste werd na een  x aantal kilometers asfalt.. Maar in 2018 hebben we deze prachtige route gereden en overnacht in Telouet op de parking van een hotel. Dat was nu ook weer het plan tot voor 2 dagen, toen werd het duidelijk dat het op die route hard gaat waaien, meer dan 60 km p.u.

De route via de N9 is wat  sneller, we hadden niet zo’n moeite om die beslissing te nemen. De weg is nu bijna helemaal klaar, ze zijn nog druk bezig om de laatste stukken te verbeteren, hij was prima te rijden zo. Er waren zelfs een paar panorama punten aan gelegd en delen waren zelfs met  3 banen. Niet zo avontuurlijk meer als vroeger toen de weg bochtig en smal was, maar voor mensen op leeftijd zoals wij, is dit wel zo prettig .  Maar het landschap was er even schitterend om en nu kon ik ook wat meer om me heen koekeloeren. De bergen hadden allerlei kleuren, groen, donderrood, donkergrijs. We passeerden af en toe een dorpje en  er waren akkertjes tussen de bomen, geen palmen maar andere bomen, het was aardig groen. Een tijdje nadat de  de afdaling begonnen was, na het passeren van het hoogste punt van de Tiz-’n Tichka en de weg werd omgeleid omdat er door de aardbeving  rotsblokken op de weg lagen,  kwamen er plotseling laaghangende wolken de berghellingen af rollen over de weg en werd het niet alleen mistig maar begon het ook te motregenen. Weg mooie uitzichten en prachte kleuren, gelukkig hadden we dat allemaal al gehad.  

We beginnen aan de klim door de Hoge Atlas

Ons doel was vandaag een rustig gelegen camping in opbouw tussen de olijfbomen , 20 km voor Marrakech. Dus niet bij de Koutoubia maar om  mijn voet nog wat te ontzien na gisteren zijn we naar deze camping gegaan. Het is wat te makkelijk opgeschreven want om hier  te komen moet je via een erg smal pad hier naartoe en in een dorpje wist men na navraag te vertellen dat we een nog smaller pad in moesten rijden. Uiteindelijk hebben we  ons  door een gehucht met een ezelpaadje gemanoeuvreerd en kwamen we voor een gesloten poort waar we moesten bellen waarna we inderdaad op de juiste plek waren en werden binnengelaten. Waarna we ons konden installeren onder olijvenbomen,  de  moeite was niet tevergeefs, het is hier mooi.

Er vliegen vlinders, er bloeien wat bloemen en je hoort hier Atlasvinken en het  prut prut geluid van overvliegende bijeneters.. Het huis wat bij deze camping hoort beschikt over 2 mooie binnentuinen met diverse bloeiende struiken, er zijn wat schildpadjes met jongen. Wat wat minder bij deze vreedzame sfeer past is dat  er af en toe een vliegtuig overvliegt, die levert dan weer toeristen af in Marrakech die de highlights gaan bezoeken, onderweg kwamen we zeker 50 kleine toeristenbussen en 6 touringcars  tegen die de pas omhoog klommen terwijl wij aan de afdaling bezig waren. Toen we op de camping kwamen was het droog geworden en nadat het in de mist maar  9 graden was werd het ook warmer toen de zon hier doorbrak. 

De afdaling van de col de Tiz-"N-Tichka is begonnen

En vanaf dit punt kon Everdien geen foto's meer maken van de afdaling.

Vanmiddag wat over het grote terrein gewandeld en wat bloemetjes gefotografeerd. En ons wat geërgerd aan een ADHD Engelsman die vanaf kort na 12 uur dat we hier waren, aan het wasgoed te zien was hij al eerder begonnen, tot in de avond toen het donker werd op een neurotische pietluttige wijze zijn camper aan het cleanen was. Moet je je daar aan ergeren aan deze , overigens vriendelijke Engelse buurman. In principe natuurlijk niet maar je zag hem constant voorbij flitsen met een teiltje en bewegen met het poetsen terwijl  wij zaten te lezen, het was onmogelijk om het driftige schoonmaakwerk niet te zien. En te horen, geklop en getimmer en niet te vergeten de schuifdeuren van zijn busje. Een andere kant op kijken was er niet  bij, er waren nog een Litouwse camper en 2 Franse daar gaan staan. In de loop van de middag kwamen er aan de andere kant van ons 2 Nederlandse camper staan, bleken dat ‘de Bakkertjes ‘ die we al een aantal keren in Marokko hebben ontmoet , ook dit jaar nog in  Tafraout. Leuk en verrassend dat ze hier ook zijn beland in de middel of nowhere.

Na een koude mist in de Hoge atlas, was het vanmiddag mooi opgeklaard en werd het nog 23º.

Alouidane 21-03-2024

Vannacht geen vliegtuigen gehoord, de eerste pas om een uur of half negenen de laatste gisteren even na 23,30 uur. En wat we al vele weken lang niet gezien hebben, het was vanmorgen bij het opstaan zwaar bewolkt .

We stonden hier vannacht met  met 10 campers, 4 nationaliteiten. De wc en douches zijn tijdelijk, ze zijn nu afgesloten met een gordijn. Er wordt echter een nieuw sanitairblok gebouwd door Philippe , de sympathieke eigenaar. Er zijn nu 15 staanplaatsen maar er is ruimte voor veel meer in de toekomst. Het voordeel van een bewolkt en fris begin van de dag is dat we weer eens de zonnepanelen schoon hebben gemaakt. Ladder geleend van de camping ( onze eigen uitschuifbare ladder ligt thuis ivm gewicht)  en weer schoon met weinig water, ze kunnen weer een tijdje mee.

We hebben het eerder over gehad hebben, het  is kennelijk nog niet helemaal rond want we hebben nog niet gelezen dat de koning deze Moudawana ( familiewet) al heeft afgekondigd. Wel  zijn er in dit verband wat onderzoeken geweest naar veranderingen in deze familiewet. Zo bv onderzoek gedaan naar wat  naar wat de Marokkanen vinden van het erfrecht. Een studie van de groep Sunergia toont aan dat slechts 24 procent van de Marokkanen voorstander is van gelijkheid tussen mannen en vrouwen in erfenis, terwijl 69 procent ertegen is. Voorstanders zijn vooral vrouwen, jongeren, ouderen en inwoners van het zuiden. De tegenstanders zijn vooral mannen en mensen tussen 35 en 54 jaar, dat zal de leeftijd zijn waarop het meest gescheiden wordt. De studie onderzocht ook de mening van de Marokkanen over de wettelijke voogdij van kinderen door moeders. Hier is de steun voor gelijkheid veel hoger: 74 procent van de ondervraagden is voorstander van deze hervorming, die vooral wordt gesteund door vrouwen. De studie maakt deel uit van een reeks onderzoeken naar de hervorming van de Moudawana, het Marokkaanse familierecht, wellicht dat deze resultaten nog een rol spelen bij de hervorming van het familierecht. Ik denk het niet, ten eerste komen die onderzoeken nogal laat en ten tweede als de koning iets wil gebeurt het ook zo. 

Een van de meest controversiële aspecten van het Marokkaanse familierecht is het verbod voor een vrouw om met een niet-moslim te trouwen, tenzij hij zich bekeert. Terwijl de man wel het recht geniet om met een niet-moslim te trouwen zonder enige beperking. Dit verbod wordt door verschillende verenigingen aangevochten als een vorm van discriminatie en ongelijkheid tussen mannen en vrouwen, die ook de belangen van de kinderen uit deze gemengde huwelijken schaadt.  De UPM  ( universiteit van Marrakech)en de Aman , deStichting voor duurzame ontwikkeling, hebben onlangs een gezamenlijk voorstel ingediend bij de instanties die belast zijn met de wijziging van de Moudawana. Zij vragen om dit verbod te herzien en om het interreligieus huwelijk mogelijk te maken, in overeenstemming met het beginsel van de gelijkheid voor de wet en de non-discriminatie. Zij baseren zich daarbij op de internationale verdragen inzake de rechten van de vrouw en het kind, die Marokko heeft geratificeerd.

Het gehucht met de nauwe straatjes waar wij door heen zijn gereden ( en op de terugweg weer moeten)

We zijn vanmiddag  naar het gehucht gewandeld wat hier vlakbij ligt. Daar is een piepklein winkeltje maar brood zou pas tegen de avond komen ivm de ramadan. De aardige eigenares was wel in voor een praatje en vertelde dat er 60 inwoners wonen in het gehucht.  Verder is er ook weinig tot niets te doen in de omgeving dan wandeling of fietsen via zanderige paden. Maar hij ligt 20 km van Marrakech en de eigenaren zijn aardig, daar zal de camping het van moeten hebben en van de mooie ligging onder de olijfbomen die schaduw geven. Die hadden we vandaag niet nodig, na een bewolkte start scheen vanmiddag de zon een paar uur, daarna werd het bewolkt en de temperatuur was nog meer 21º. We zijn ontzettend verwend, gisteren voor het eerst beneden de 25º. We zijn nu nog maar met 3 campers over , een jong stel uit Litouwen die de hele dag in de camper zitten, onze Engelse buurman en wij. Onze Engelse buurman die de dag begon met 2 uur yoga en de rest van de dag bezig bleef, behalve met aardig zijn vooral met van alles en nog wat maar vooral poetsen, slechts pauzerend om een sigaretje te roken.

Marrakech 22-03-2024, vrijdag

We zijn vanmorgen niet al te vroeg vertrokken, niet alleen omdat het maar  19 km rijden was maar ook omdat we niet midden in het spitsuur wilden komen te rijden naar het centrum van Marrakech. Hoewel er met de ramadan waarschijnlijk niet een echt spitsuur zal zijn ,maar dat is gissen. We moesten dezelfde smalle weg terug, ook weer door het dorp, dat ging maar net maar dat wisten we al. En dit was nog maar een voorproefje van wat ons te wachten zou staan in Marrakech. Het ging goed  toen we via een weg vol gaten Marrakech naderden en we besloten TomTom te volgen en niet Google maps. Achteraf stom omdat we wel een camper/caravan Tomtom hebben maar dat geldt niet voor de Marokkaanse kaart. Dat bleek dat we toen we door een poort in de stadsmuur in steeds nauwere straatjes kwamen in de medina totdat we niet verder konden omdat in de smalle straat werklieden bezig waren met het riool en er een putdeksel op straat lag. Even stoppen, de mannen zeiden dat we slechts 20 m verder moesten rijden en dan proberen te keren. We konden nl niet verder, dus mbv een behulpzame wegwerker konden we met moeite  keren in de smalle straat , vol met brommers, voetgangers, fietsers,  karren en een enkele auto. De putdeksel werd er weer ingedaan en we hebben de behulpzame man een fooi gegeven. Het is ons gelukt , toch wel een huzarenstukje, foto’s hebben we vergeten te maken, we hadden onze ogen voor andere dingen nodig.en we hebben toen zowel TomTom als Googel Maps gebruikt om ons naar de Koutoubia moskee te loodsen, soms weer door nauwe straatjes met hordes verbaasde toeristen. Nog even voor de zekerheid aan een paar behulpzame agenten gevraagd  of we goed reden , “wat kost zo’n camper nou, en Holland, leuk, dat land wil ik ook een keer bezoeken”, kwamen we op de redelijk drukke cp , een gedeelte van een parking achter de Koutoubia moskee waar we met ongeveer 20 campers staan.

Vanaf de nu weer opengestelde Koutoubia  moskee(voor moslims) na de beschadiging door de aardbeving, lopen we naar het Djema El Fna plein.

Hier op de cp weten ze inmiddels ook van prijzen, de eerste keer betaalden we 50 Dh, nu 110Dh, het is de 3e keer dat we hier staan. Het bleek bij inspectie  van de camper na de benauwde rit,  dat we slechts een beschadigde wieldop hadden aan het rechtervoorwiel, geen idee hoe dat gebeurt is, niets gemerkt. Dat valt nog mee als we terugdenken aan de rijen taxi’s links rechts naast ons rijdend met de daar tussendoor laverende bromfietsen, dat was toen we al op de bredere boulevard bij de Koutoubia waren gekomen, toen we de smalle straatjes in de medina al hadden gehad. Toen was jet tijd  de rit evalueren, we prezen elkaar dat we zo relaxed waren gebleven, geen geschreeuw tegen elkaar om stoom af te blazen wat in het verleden ook wel eens gebeurd is.

Langs de henna tatoeëerders zijn we de souk ingelopen

Omdat ik 2 dagen nauwelijks gelopen had en de voet rust gegund had en de pijn maar bleef, geen ondraaglijke pijn maar vervelend, toch maar besloten naar een ziekenhuis te gaan, een particuliere kliniek waar ze ook een afdeling podologie hebben. Een petit taxi aan gehouden , die bracht ons naar een nabijgelegen kliniek en voor het ritje van misschien 2 km vroeg hij 50 Dh, oh ja we zijn in Marrakech.. Dat gaan we dus niet doen, 20 Dh, uiteindelijk voor 30 Dh akkoord gegaan. In het ziekenhuis, een pariculiere kliniek zat het bomvol in de hal. We hebben ons ingeschreven, u moet eerst naar de eerste hulp die u daarna zal doorverwijzen maar een podoloog. Net toen we wilden gaan zitten werden we al opgehaald, een intake volgde en na 10min. kwam de podoloog die na onderzoek vaststelde dat ik een peesplaatontsteking had. Iets wat ik ook al vermoedde, nou ja, ik had het geloof ik , dankzij interne en het vorige doktersbezoek, over een overbelaste peesplaat. Medicatie voorgeschreven tegen de ontsteking, een soort NSAID  want ik kreeg er ook een maagbeschermer bij. Tevens een roller ( zoals een deodorantroller) ook ter pijnbestrijding.  En , dat klonk prettig, wilt u het nog even herhalen, lopen is beter dan rusten. Dokter + medicatie 900 Dh, we hebben  wel wat te declareren zo langzamerhand .

Nadat we een taxi afgewimpeld hadden, we vroegen van tevoren de prijs, hebben we ons door een moeilijk verstaanbare oudere taxi chauffeur met een spraakgebrek, voor 30h laten afzetten bij de Koutoubia moskee. In de taxi zagen we pas echt hoe druk het was, er was 2x een bijna-botsing ( waarvan 1 met een vrachtwagen) , gelukkig ging het net goed.

Na een kleine rustpauze zijn we naar het Djema el Fna plein gewandeld waar als vanouds op de route erheen allerlei verkopers met prullaria zaten, negroïde mensen uit de sub sahara hadden veelal zonnebrillen te koop. En ook de koetsjes stonden geduldig op klanten te wachten, althans de paarden waren geduldig maar zo’n 50 paarden verspreidden wel een doordringen poep- en vooral pislucht. Via het plein met langs de randen de sinaasappelstalletjes en verder verdeeld over het plein veel vrouwelijke henna tatoeëerders  , 6 slangenbezweerders, een paar muzikanten en  natuurlijk de aapjes  die op schouders van vooral kinderen worden gezet. En iedereen probeert geld te verdienen, ook de café’s en restaurants langs het plein  langs het plein. Bij een zo’n tent waar we vroeger met plezier zaten maar nu al door 2 knikkende en overdreven glimlachende mensen werden ontvangen en er zoveel personeel rondliep dat we dachten, die moeten allemaal betaald worden. Een glas jus d’orange kostte zoveel dat we onmiddellijk weer vertrokken  en naar een etablissement gingen daar tegenover waar ze ook een dakterras hebben. Daar vroegen ze ook een fikse prijs voor 2 glazen jus , het dubbele van wat we elders betaalden nl. 50 Dh . We moesten vooraf betalen en toe we de jus d’orange kregen van bloedsinaasappels want het had een rode kleur, was het duidelijk met water aangelengd of met rode aanmaaklimonade. Maar we hadden wel een prachtig uitzicht over het plein en konden foto’s maken zonder dat er ons een uitgestrekte open  hand tegemoet kwam. 

ER wordt bepaald niet zachtzinnig met de slangen omgegaan en de aapjes ,dat kan helemaal niet, zo leuk voor de kinderen.