wat foto's op strompelafstand van de camper, we kennen alleen de 1ste foto, een sinaasappelbloempje en de 2e, bloeiende eucalyptus.

Op zondag en op woensdag is er souk in Zagora, daar wilden we naar toe maar dat feest ging niet door. Wel een babbel met Edith Kohlbach gemaakt, auteur van diverse boeken over Marokko:

https://www.amazon.de/Campingführer-Marokko-Mauretanien-Campingplätze-Stellmöglichkeiten/dp/3941015222

Ze liep hier over de camping en we herkenden elkaar, we hebben haar al 2x in Mhamid ontmoet tijdens het nomadenfestival  en ze gaat ook nu weer naar het festival.

Dus was het rondhangen en lezen bij de camper, grotendeels in de schaduw omdat er vrijwel geen wind was en met 29º in de schaduw het te heet was om vanmiddag in de zon te lezen.

Zagora 12-03-2018 maandag,

We zijn in de loop van de ochtend door campingbaas Mohamed naar de dokter gebracht. Hij had van te voren gebeld en we konden meteen doorlopen naar een kamertje waar een röntgenapparaat stond. Best wat gênant want de wachtkamer zat overvol en de mensen zaten zelfs op de trap. Maar we zijn niet Roomser dan de paus en de dokter kwam al snel, een jonge man van een jaar of 35. Erg aardig en in het Engels en Frans konden we aardig communiceren. Er werd een röntgenfoto gemaakt en even later kwam de dokter: er is niets gebroken, er is geen artrose zichtbaar maar het heeft met de voorste kruisband te maken, die is verrekt of ontstoken. Ik mag lopen met een brace en het reizen is ook geen probleem. Hij adviseerde wel bij terugkomst in Nederland een MRI te laten maken.

Met een recept voor medicijnen en voor een kniebrace verlieten we de dokterspraktijk, kosten 400dh, zo’n €37,-. , inclusief de röntgenfoto. Komt nog €8,- voor de medicijnen, (Feldene Fast, een sterk middel , zou in Nederland  niet voorgeschreven worden als 1ste keus middel, werkzame stof piroxicam) en €26,- voor de brace bij, opgehaald met een zgn petit taxi(rijdt binnen de stadsgrenzen) en we konden met de taxi naar de camping.

Klaar voor de röntgenfoto              in het centrum van Zagora is een kleine overdekte souk waar je dadels, olijven en natuurlijk groenten kunt kopen

Over aardige doctoren gesproken, we hadden in een vooraankondiging gezien dat in het programma ‘de Reünie’ een Marokkaanse arts te zien zou zijn die vrijwilligerswerk in Marokko deed. We konden eerst nog naar een aflevering van ‘Over de Rug van de Andes’ kijken, een goede serie, deze aflevering ging over Chili. Steve Biemans onderzocht waarom de Chilenen massaal aan de antidepressiva zijn en bezocht oa een psychiatrische inrichting. We waren nog op tijd voor de Marokkaanse dokter die niet alleen vrijwilligerswerk deed in de Rif

 naast zijn baan als traumachirurg, maar ook nog eens de oprichter bleek van ‘Santé Pour Tous’ waarover we toevallig een paar weken geleden schreven toen we het over de Marokkaanse gezondheidszorg hadden. Een bijzonder aardige arts, zoals we zoveel aardige Marokkanen tegenkomen.

Omdat we wat boodschappen moesten kopen op de kleine souk, vanmiddag maar eens naar de stad ‘gelopen’, dat ging niet altijd even makkelijk. Ik moet mijn draai nog zien te vinden, liep afwisselend met een NW-stok, achter ons boodschappenwagentje om die als rollator te gebruiken  en met ‘losse handen’.

Tamegroute 13-03-2018, dinsdag

Gisterenavond nog eens even de bijsluiter doorgelezen en het blijkt dat de voorgeschreven medicijnen niet samengaan met acetylsalicylzuur die ik slik tegen voorhoofdzenuwpijn. Omdat het een vergelijkbaar middel is als Diclofenac vanmorgen nog even langs de dokter en de zij dat hij me nog gevraagd had of ik andere medicijnen gebruikte, ik had alleen verstaan of ik diabeet was of hoge bloeddruk had, maar goed nu Diclofenac.

Maar je krijgt er veel voor terug, mannen op ezels lopen voorbij, wandelaars, mensen stappen in en uit taxi’s, toeristen al dan niet in een camper die naar de bibliotheek gaan en aan het eind van de middag zaten er wel 15 mannen onder een palmboom te kijken naar een kaartspel.

                                                            rondom de camper vandaag

We zijn naar Tamegroute gereden omdat het maar een klein stukje is, 20km, dus mooi om te proberen hoe het met de knie gaat. We zijn hier 5 jaar geleden ook al eens geweest, Tamegroute staat bekend om zijn keramiek en om de koran bibliotheek die is gevestigd naast een zaouia{ hier zetelt een broederschap die godsdienstlessen geeft bij een maraboet(een graf van een heilige schriftgeleerde, zelf ook maraboet genoemd)}.

De bieb sloot om 12 uur dus zijn we eerst en stukje door het dorp gewandeld, dat wandelen (knieblessure) ging overigens al beter dan gisteren. De medina van Tamegroute is bekend om zijn ondergrondse straatjes, een wirwar onder de huizen door. We zijn daar maar een stukje in geweest, zonder gids verdwaal je makkelijk.

De koran bibliotheek, die we al eens bezocht hebben, was ook te zien in de 2e aflevering van ‘van Marokko naar Timboektoe’ , uitgezonden door Canvas. Bij de ingang van de zaouia , waar het graf is van Mohammed Bou Asri, zitten en liggen invaliden en mensen met een psychische aandoening, vaak biddend omdat ze zo hopen te genezen van hun kwaal. Het portaal en de deur van de Zaouia zijn mooi versierd. In de bibliotheek, die toch wel internationale faam geniet, liggen 4000 boeken waaronder zeldzame en onbetaalbare exemplaren. We zijn er om een uur of 4 naar toe gegaan, hebben een korte rondleiding met uitleg gehad. De boeken zijn verzameld door oa de heilige Mohammed Bou Asri en zijn naast eeuwenoude korans, de oudste uit 1094 gebonden in gazelleleer, ook boeken over astrologie, algebra, literatuur en woordenboeken. Maar omdat we er niets van kunnen lezen zijn we er snel uitgekeken, wel onder de indruk dat zoveel waardevols op een eenvoudige manier is opgeborgen in vitrinekasten en blootgesteld zijn aan warmte en lucht, klimaatbeheersing is ver te zoeken. Wel is streng verboden te fotograferen of te filmen.

Daarna hebben we nog even de pottenbakkerswijk bezocht, de ovens werden net opgestookt dus het leek beter voor onze gezondheid om weg te blijven van de zwarte stinkende rook.

Mhamid 14-03-2018, woensdag

We zijn vandaag 80km zuidelijker gereden, verder de Sahara in. Zo’n 10 km onder Tamegroute krijg je de 1ste zandduin, Tindouf. Vlakbij is Sahara Skys, hier is een sterrenobservatorium.

Na nog een 10-tal kilometers is er een scholencomplex in the middle of nowhere en dat terwijl er geen dorp te bekennen is, de kinderen moeten van heinde en verre komen er staan veel fietsen en schoolbusjes.

Voor het woestijnstadje Tagounite moet je eerst een bergpas over vanwaar je een wijds uitzicht hebt. Na Tagounite heb je een 2e bergpas en daarna kom je weldra in een grote oase waar oa het dorpje Ouled Driss ligt met een paar kleine kasbah’s en een camping waar we 2x geweest zijn. Daarna zijn er een paar hotels gevestigd nagebouwde kasbah’s die niet onaardig zijn om te zien en er is een luxe camping.

de gardien vanmorgen bij het afscheid, motortoeristen onderweg naar de pas, 4-voetig transport, de mooie kleuren in de woestijn, kasbah in het dorp Ouled Driss

Ons doel echter was Mhamid, voluit Mhamid El Ghislane, hier houdt het asfalt op en kun je alleen nog met een 4x4 of een dromedaris verder de Sahara in. Asfalt, voor de off road riders wellicht minder leuk, maar je kunt nu probleemloos van Zagora naar Mhamid rijden, de weg is nu helemaal geasfalteerd en over de passen hebben ze de weg verlegd. Een paar jaar geleden kreeg ik nog een RSI arm vanwege het vele schakelen door de gaten en weggeslagen stukken asfalt waardoor je voortdurend moest schakelen.

                      Mhamid, camping El Khaima, N29.82065 W5.72159, een plekje met wasbak ect. 60dh, met stroom 70dh

We staan in Mhamid voor de 4e x op camping El Khaima, daardoor kennen we de eigenaar ( die zei wel 10x welcome) en zijn zoon die inmiddels prachtige dreadlocks heeft. Het aardige van deze camping is dat je een eigen plekje hebt met wasbak, kleed en vuurplaats en je staat op beton wat erg prettig is in deze stoffige en zanderige omgeving. We zijn hier voor het nomadenfestival, dat is pas over een week maar we wilden langer op één plek staan en mijn knie wat rust gunnen.

Op de camping staan nu 4 campers , 1 Franse en 3 Nederlandse , het blijkt dat Annick(ontmoet in Zagora) en Kees hier ook staan.

En wat een fantastische dag vandaag, de heetste tot nu toe met 32º, we hebben wat schaduw van een palmboom, in de camper werd het 35,3º terwijl we de ramen en deuren open hadden.

Mhamid 15-03-2018, donderdag

Eerst iets over de weersituatie in Europa. Heeft dat iets met Marokko te maken, volgens mij wel. Door een hoge druk gebied boven NW Europa gaan depressies richting Portugal, Zuid Spanje en Noord Marokko en een portie koude lucht op weg naar Duitsland en Nederland. In het Zuiden van Marokko is als gevolg daarvan vanmiddag een harde wind opgestoken, windkracht 6 met als gevolg weer een zandstorm. De zon werd weer verduisterd, de lucht oogde bruingrijs en we kregen het nodige zand in de camper omdat we de deur open hadden laten staan, het was immers 30º dus maak je die keuze. Dan begint wel het ritueel na 4 uur als de zon bijna geheel verduisterd is van het stof afnemen, zand stofzuigen en kleedjes en schapenvachten uitkloppen en daarna hebben we de deur dichtgehouden. Volgens de vooruitzichten voor de komende week blijft het niet bij deze ene zandstorm, maart is de maand bij uitstek voor zandstormen in Marokko, dus als iemand dat een keer wil meemaken…… Is het erg, nou dat valt reuze mee, we hebben gewoon buiten kunnen zitten lezen, daarbij koffie met wat zand op de koop toenemend.

De rivier de Drâa is kurkdroog.   Je ziet hier nog veel ezels, muilezels zoals het al eeuwen zo is,  voor vervoer tussen dorpen en steden zijn er 'grand taxis'

En het weer begon zo prachtig weer vandaag, stralend, een matige bries dus prima weer om naar het dorp te wandelen. Over de nieuwe brug, de vorige is een paar jaar geleden door woest water in de Drâa weggeslagen. Nu is er geen druppel water in de droge rivierbedding te bekennen.

Mhamid is een dorp waar voor een deel de tijd heeft stil gestaan , of doorgegaan is zoals het al eeuwen gebeurt, het ligt er maar aan hoe je het wilt bekijken. Je ziet nog veel ezels en muilezels hier voor personen- en goederentransport. Daarnaast zie je de hedendaagse tijd in de vorm van luxe 4x4’s , er wordt goed verdiend aan het vervoeren en gidsen van toeristen door de Sahara.

                               De hoofdstraat van Mhamid, je ziet hier veel mannen met tulbanden en de vrouwen gaan kleurrijk gekleed

Het is superleuk om door het dorp te wandelen met bij de mannen een hoog tulbandgehalte en bij de vrouwen kleurige lappen. Als je in de ‘hoofdstraat’ op een terrasje zit zie je ook 4x4 truck campers , jeeps en andere woestijnvoertuigen voorbij komen , naast voornoemde ouderwetse vormen van transport. We vermaken ons altijd prima in Mhamid, we houden van de speciale cultuur hier, het is hier nog relaxter. Moet je op campings elders in Marokko een papiertje invullen met allerlei persoonlijke gegevens op last van de politie, als je hier vraagt of je je moet laten inschrijven wordt dat weggewuifd.

Mhamid 16-03-2018, vrijdag

Bizar weer vandaag, een paar x een zandstorm, afgewisseld met mooi weer.

We zijn vanmorgen het campingterrein niet af geweest, aanhoudende harde wind en zand maakte het niet prettig om iets verder te gaan wandelen. Het terrein van de camping is groot, slechts een deel is gecultiveerd, er staan ook wat vakantiebungalows in traditionele stijl, opgetrokken uit pisé. andere jaren waren er oa festivalartiesten in gehuisvest ( komen wellicht nog), we zijn in zo’n huisje geweest en het is verbazingwekkend hoe koel het er binnen is. Er lopen ook wat geiten op het terrein die nieuwsgierig achter je aanlopen als je rondloopt. De elektriciteitsvoorziening is nog even belabberd als een paar jaar geleden, Marokkanen zien dat kennelijk niet als bezwaarlijk, ze zien dingen toch anders dan westerse ogen. Hetzelfde heb je met achterstallig onderhoud, zelfs op nieuwe campings wordt, als er iets kapot gaat, meestal niet gerepareerd, een douchekop of een tegeltje bv. Nu valt het hier wel mee met het sanitair, maar zoals gezegd, de elektra op het terrein, loshangende stopcontacten , de helft doet het niet. ook slingert van alles rond, er liggen wel 15 lege gasflessen op een hoop, het zwembad is klaar maar er ligt alleen zand in en de buizen voor watertoevoer zijn afgebroken en steken links en rechts uit de bodem. Een kniesoor die daar op let maar omdat we even niets anders te doen hadden…..

We moesten om 11.00 uur de camper in gaan, het waaide en stofte zo hard dat het niet leuk meer was buiten. Gelukkig was het vandaag met 25º minder warm en we hebben een goede ventilator, een Maxfan, die zuigt de warme lucht uit de camper naar buiten.

Echter na een uur ging de wind wat liggen, het zand verdween uit de lucht en zijn we nog even naar het dorp gewandeld om wat boodschappen te doen. En een terrasje te pakken, altijd leuk. Het is vrijdag dus het was behoorlijk rustig op straat.

Mhamid 17-03-2018, zaterdag

Vanmorgen in het dorp viel op dat veel mannen spierwitte djellaba’s of andere witte kleding aan hebben. En dat in zo’n stoffige woestijnomgeving als hier, daar moet heel wat voor gewassen worden en het laat zich niet moeilijk raden wie dat hier moeten doen.

Vanmiddag kwamen hier op de camping nog 2 Nederlandse campers, dat waren Gerard en Margot en Cor en Wil waarmee er voor Marokko toch een unieke situatie is ontstaan, er staan 2 Franse campers en maar liefst 4 Nederlandse. Overigens komen zij ook voor het festival.

Naast de sfeer hier in het dorp en omgeving, is het Nomadenfestival natuurlijk een belangrijke reden voor ons om hier in Mhamid te zijn en de zandstormen te trotseren, je bent nu eenmaal in de Sahara, weliswaar met een luxe camper, maar toch. 

http://www.nomadsfestival.org/programme-de-15eme-edition/

Toen wij in 2013 hier voor het eerst waren hoorden we van het festival, we waren toen een maand te vroeg. In 2014 zijn we er wel naar toe gegaan, de muziek die er ten gehore wordt gebracht spreekt ons erg aan omdat we al decennia naar Afrikaanse blues luisterden. We maakten kennis met de zgn Toeareg blues, muziek die uit Mali, Zuid Algerije en Zuid Marokko komt. Het is een mengeling van traditionele muziek met westerse invloeden, oa de elektrische gitaren.

Daarnaast traden er ook meer traditionele muziek- en dansgroepen uit de regio op, het jaar daarop was het weer het geval. Ook dit jaar in grote lijnen hetzelfde programma, overdag activiteiten zoals een kamelenrace( met dromedarissen, broodbakken in zand, zandhocky en serieuzer, een internationale conferentie en workshops over de Nomaden cultuur.

En ’s avonds het muziek en dansprogramma met ieder jaar ook een Europees tintje, zoals nu een Gipsygroep uit Hongarije. Voor ons ook leuk en toch wel een verrassing is , we weten het pas een paar weken, dat de Toeareg band Tamikrest komt:

https://www.youtube.com/watch?v=M3mbeo7pwxY

We kennen deze band een aantal jaren en draaien er regelmatig muziek van. Ze hebben trouwens pas een nieuwe cd uitgebracht.

Het festival begint 22 maart en duurt 3 dagen.

Gisteren op de camping bij de camper bovenstaande foto's gefotografeerd, omstandigheden zijn niet altijd optimaal, Everdien heeft de roodkopklauwier in de schemering gefotografeerd , de baardgrasmus zat verscholen in de palmboom.

Het was vandaag weer stralend weer en letterlijk en figuurlijk, (geen zandstorm) geen wolkje aan de lucht. Wel was het met 23º wat minder warm dan de afgelopen week maar we doen het er voor.

Mhamid 18-03-2018, zondag

Onder het motto van ‘we moeten oefenen omdat we ook naar het festivalterrein moeten kunnen lopen’, zijn we vanochtend naar een dorpje hier in de omgeving gewandeld. We werden gepasseerd, door een witte kameel, die schijnt geluk te brengen.

Het dorp bestaat uit piséhuizen en is door weersinvloeden gedeeltelijk ingestort. Er kunnen niet veel mensen wonen maar er wordt momenteel een 2e moskee gebouwd iets wat wij als ongelovigen maar moeilijk kunnen begrijpen, we zouden het geld toch anders besteden.

We zijn een stukje het dorpje ingewandeld, er zal wel een sub berberstam wonen , de weinige vrouwen die we zagen waren in het zwart gekleed, weinig fleurig Afrikaans zoals je in Mhamid veel ziet.

De witte kameel die geluk moet brengen en wat foto's uit het dorpje dat gedeeltelijk is ingestort.  En bij dit winkeltje kun je je simkaart van orange opwaarderen

                           Nog meer foto's van het dorpje  en de chauffeur van de Docker die ons naar Mhamid heeft gebracht

Er stonden op een steen diverse Nederlandse opschriften, oa leerlingenbedrijfsbeheer waaruit wij concludeerden dat er wellicht jongeren hadden geholpen panden te restaureren. Er stond een aantal pubers waarvan er 1 gebrekkig Frans sprak en die dat bevestigde. Later zagen we een bordje bij een nieuwe gemetselde put met het opschrift Al-Ikhlas. Dus hebben we op internet gegoogeloerd en kwamen deze link tegen,

https://al-ikhlas.nl

Een Nederlandse stichting die de allerarmsten helpt in Marokko. Toen we terugliepen richting Mhamid kwam ons een Docker met huifbak achterop gereden die vroeg of we naar Mhamid moesten. Ja, inderdaad en we klommen in de bak en toen we naar het dorp hobbelden beseften we ons dat we geen prijs hadden afgesproken, het betreft geen lift maar personenvervoer. Uitgestapt in Mhamid gaf ik 5dh, nee 10dh pp, nee dat is duurder dan een taxi, dus werd het 10dh voor ons tweetjes.

Nu hadden we gisteren al een bakkerijtje gezien in het centrum dus zijn we daar brood gaan kopen. Nu krijgen we iedere ochtend wel 2 broodjes afgeleverd bij de camper door Hassan , de zoon van de baas, maar we wilden vanavond iets speciaals maken om te eten. Het bleek een één mans zaak dus moesten we even wachten want de bakker schoof net broodjes de oven in.

Tegenover de bakkerij was een winkeltje waarvan de eigenaar mooie ringen om had, genoeg om ons nieuwsgierig te maken om binnen te kijken. Daar bleek het winkeltje een winkel te zijn met diverse ruimten, oa voor kleding , tapijten en waar wij geïnteresseerd in waren ,sieraden. Everdien zocht 2 mooie ringen uit en toen begon het spel van afdingen. Hij vroeg oorspronkelijk voor beide ringen 690dh, uiteindelijk kocht Everdien ze voor bijna de helft, 370dh ( €35,-). Dat zal wel teveel zijn , hij was blij, wij ook, toch een goede koop..

En met de knie gaat het ook goed na de wandeling van vanochtend, met dank aan de witte kameel, gelukkig zijn we niet bijgelovig. Nog een reden om blij te zijn vandaag.

Mhamid 19-03-2018, maandag

Belangrijk is een goede internet ontvangst, niet alleen voor ons maar gezien het aantal mensen die met mobieltjes in de weer zijn, voor een steeds groeiend aantal Marokkanen. De 4G ontvangst is weer verbeterd t.o.v. vorig jaar , we hebben , op een 2 tal plekken na waar we geweest zijn , overal 4G internet gehad. En op de 2 plekken waar dat niet het geval was hadden we 3G, dat waren de plaatsen waar we vorig jaar nauwelijks internet konden ontvangen en we de dongel, die we toen nog gebruikten, op een telescoopstok moesten zetten om nog wat te kunnen internetten. Nu hebben we een simkaartje in de iPhone die als hotspot dienst doet en waar we ook met de MacBook en de iPad mee kunnen internetten.

Vandaag was er souk in Mhamid, die is iets verder dan het terrein waar het festival wordt gehouden. Dus een mooie gelegenheid om te kijken hoe lang we daarover doen , dit ivm mijn knie waar ik vannacht wat meer last van had dan andere nachten, doordat we gisteren toch ruim een uur gewandeld hebben.

De souk is vrij klein maar toch leuk om te bezoeken en we hadden wat fruit en groente nodig. Er zijn op deze souk geen kraampjes, alles ligt gewoon op een kleed naast de pick-up of vrachtwagen uitgestald. En er worden vrij veel sieraden en ‘antiek’ verkocht, zeker als je het vergelijkt met andere souks. Everdien kocht een paar oorbellen ( 50dh)bij een man die we ook al op andere plaatsen hadden zien staan in voorgaande jaren, hij dacht dat we in Zagora al eens iets bij hem gekocht hadden. Het was 'my friend' voor en na maar Marokkanen strooien daar al gauw mee, meestal 'mon ami'.

Het festival terrein is een kwartier lopen, ik merk wel dat ik voorzichtig moet zijn met mijn knie. De dokter mag dan wel gezegd hebben dat ik er gewoon mee kan lopen maar dat valt in de praktijk toch aardig tegen. Het is voorlopig kalm aan doen, een dagelijkse wandeling zit er helaas voorlopig niet in, gisteren een beetje te vroeg gejuicht.

Mhamid 20-03-2018, dinsdag

We hebben al meer dan 12 uur daglicht, de zon komt op om 06.26 en gaat onder om 18.34 uur. Gisterenavond om een uur of 7, het was al donker , kwam een elektricien hier nieuwe stopcontacten aanleggen. Waarom het in het donker moet gebeuren is een raadsel, vanmorgen heeft Everdien nog allerlei troep opgeruimd wat achterbleef. De afwerking is op zijn Marokkaans, in dit geval slordig te noemen. Een klepje van het stopcontact zit dicht met gips, die kan nog niet gebruikt worden. 

Er zijn 13 huisjes, de bedoeling is dat die morgen vol zitten met artiesten die op het festival optreden, we zijn benieuwd. Volgens zoon Hassan komt de groep Tamikrest hier morgen ook logeren. Aan de voorbereiding zal het niet liggen, er zijn al 4 dagen 3 jonge vrouwen ( een dochter van de campingbaas en 2 meisjes uit de nabijgelegen kasbah) de was hier aan het doen op de camping. Ze wassen dekens, lakens, douchegordijnen , ze schrobben tapijten en dat in grote hoeveelheden. Alles gaat in grote teilen en ze wassen met hun voeten door in de teil te stampen, zoals vroeger de druiven werden geperst. Ze werken minstens 6 uur en het is zwaar werk. Maar ze hebben werk, 45% van de beroepsbevolking is vrouw. Over de positie van de vrouw hebben we al wat geschreven op 8 maart , deze is de afgelopen decennia verbeterd in Marokko, de koning heeft voor meer rechten van vrouwen gezorgd en er is sprake van een vrouwenemancipatiebeweging, echter alleen in de grote steden. De positie van vrouwen op het platteland is aanzienlijk slechter, hoewel ze dat zelf vaak niet als dusdanig zullen ervaren zoals hier in de Sahara waar al eeuwen hetzelfde patroon van rolverdeling bestaat. Zo was gisteren de souk een mannenzaak, er waren wel enkele vrouwen. Maar er was ook een aparte vrouwenmarkt gisterenmiddag, hier werden hoofdzakelijk huishoudelijke artikelen verkocht.

     Een paar foto's vanmiddag in het dorp genomen. Dromedarissen dienen voor zowel personen- als goederenvervoer en je kunt hun melk drinken.

Prinses Lalla Meryem ( dochter van koning Mohammed V!), voorzitster van de Nationale Unie van Vrouwen van Marokko (UNFM), heeft donderdag 8 maart jl. in Marrakech een toespraak gehouden ter gelegenheid van de Internationale Vrouwendag. De prinses beschouwt zichzelf als activiste voor vrouwenrechten en ze benadrukte dat haar rol als prinses nooit in de weg heeft gestaan bij haar streven om vrouwen en kinderen meer rechten te geven. 

In haar toespraak benadrukte de prinses dat "de Marokkaanse vrouw haar situatie op verschillende gebieden aanzienlijk heeft zien evolueren en tastbare resultaten heeft weten te behalen". Deze rechten "werden haar niet geschonken zoals in veel landen. Integendeel, ze zijn het gevolg van een militante actie en de opoffering van opeenvolgende generaties van vrouwen.".

Zij bewierookte de rol van haar vader die er volgens haar alles aan doet om er voor te zorgen dat de vrouw in Marokko een status krijgt die vergelijkbaar is met westerse landen.

Nu valt er wel wat op af te dingen op de rol van de koning, zeker gezien zijn machtpositie in het bedrijfsleven en de economie. Dat is ook de kritiek die gehoord wordt van militante vrouwen in de vakbeweging, zij stellen dat de vrouwenbeweging wordt gedomineerd door burgerlijke partijen die zich inzetten om de strijd voor gelijke rechten te verminderen en tot juridische gelijkheid te beperken. Zij , o.a. de genoemde UNFM, negeren de economische en maatschappelijke aspecten van de strijd, zoals de intensieve uitbuiting en onderdrukking van arme vrouwen.

Maar dankzij beter onderwijs en de betere toegankelijkheid voor meisjes , bestaat de helft van alle studenten nu uit vrouwen en, zoals gezegd, van de beroepsbevolking is 45% vrouw.

                                                                            eindelijk gelukt om een bijeneter te fotograferen

We hebben vanmiddag in de stad gegeten, dat is maar een kleine wandeling, voorlopig de knie niet te veel belasten, dan gaat het goed. We aten brochettes met frites, de brochettes waren weer heel anders gekruid dan we tot nu toe gehad hebben, heerlijk.

Aan het eind van de middag kwam Thierry ook even gedag zeggen, ze staan op de andere camping want daar is een zwembad, Emma kan daar lekker zwemmen. En dat is niet verkeerd want het werd al weer 30º.

Al een paar dagen horen we bijeneters overvliegen, tegen de avond ging er eindelijk één in een boom zitten en liet zich fotograferen. Toen kwam de elektricien en vloog hij weg, hij had nog dichter benaderd kunnen worden.Toen nam tegen zessen  de wind sterk in kracht toe en moesten we naar binnen omdat het zand weer door de lucht vloog.

Mhamid 21-03-2017, woensdag

Het ging gisterenavond aardig te keer met de zandstorm, de camper stond te schudden en we hebben het verkiezingsdebat moeten missen. Wel heeft Willem, mijn broer, via een machtiging voor ons gestemd ,dat even terzijde.

Rondom 23.00 uur waren de windstoten het hevigst, als we het vergelijken met de mistral die we vaak hebben meegemaakt, dan was het zeker 90km per uur. Dus was het vanmorgen kloppen, vegen en zuigen bij de diverse campers, het fijne zand vindt altijd wel gaatjes om binnen te komen. Gelukkig was de storm niet overdag, dan moet je met 30º buiten, in de camper zitten waar het dan aanzienlijk warmer is.

We hebben de belastingaangifte 2017 verstuurd tijdens de zandstorm. ‘Vanuit de Sahara’, niet alleen omdat het moet (voor 1 april) maar ook omdat het kan, eerlijk gezegd een klein beetje kicken omdat het wel leuk bekt.

  baardgrasmus naast de camper ,        Engelsen hebben een kameleon als huisdier,  een prachtig  bloeiend boompje op de camping ,   mimosa

Er zijn hier geen bloemen te zien, daar is het veel te droog voor. De enige bloem die we zien is de is de bremraap, verder groeien er in de woestijn palmen en Tamerisken. Alleen bij de palmen hier op de camping groeien wel bloemen maar die zijn opgevreten door de geiten. In het groen zitten op 2 meter van onze camper af en toe fitissen en baardgrasmussen, leuk om te zien. Ook bloeit er een mimosa op de camping, die zie je hier ook elders niet, hier krijgt hij water. En er bloeit sinds vandaag een boom met leuke blaadjes, nu nog slechts met een paar bloemen. En de boom waar de bijeneter gisteren in zat is gisterenavond door de storm omgewaaid, hij was al dood.

de palmmatjes in de zandduinen ,   leegstaand huis, zand op dakhoogte als het niet verwijderd wordt, drempel aanleggen,        een visauto in de Sahara  

 De woestijn rukt op, er zijn hier en daar matjes van palmtakken geplaatst. Die zie je bv in de oase voor Ouled Driss en hier vlak voor Mhamid. Zo voorkom je ook dat er zand over de weg waait. Ook hebben we het rondom dorpen gezien hier in de buurt. Als die matjes er niet zouden zijn ligt het zand al snel op vensterbankhoogte. In het dorp hier zie je mannen met zandschuivers op een lange steel in de weer, vergelijkbaar met de sneeuwschuivers die je bij ons ziet. Er is flink wat zand verplaatst door de storm van gisteravond en vannacht.

Er zijn al de hele week een paar stratenmakers bezig om drempels aan te legen in Mhamid. Er liggen er nu een stuk of 4, het is wel nodig want de 4x4’s en andere voertuigen scheuren door de straten, omdat het kennelijk stoer is. En al een paar dagen scheuren er ’s ochtends vroeg en ’s avonds kleine Franse open buizenautootjes hier door de straten, zal we een of andere rally zijn, ze maken ook nog eens een hoop herrie.

Vandaag zijn er aardig wat campers bijgekomen, er zullen er bijna 25 staan waarmee het aardig vol is. onder de palmen kunnen nog wel genoeg 4x4’s staan, het terrein is groot genoeg. Ook zijn er wat jongeren bijgekomen, dat maakt het ook wat leuker. En vandaag zijn George en Dinie hier gekomen, we kennen ze van het forum en volgen ons blog al een tijdje.

En Tamikrest is ook gearriveerd, zij logeren in de huisjes hier. Vanmiddag zag ik de zanger en gitarist lopen en was daar kennelijk nogal uitgelaten over, ik hoorde Everdien iets roepen over een overjarige puber.

De podia worden opgebouwd, ook één in het dorp, voor het eerst dat we dat zien, hier zullen plaatselijke bandjes met jongeren opreden. En de eerste straathandelaren zijn ook neergestreken, duidelijk is dat er wat gaat gebeuren de komende dagen.

En hoewel het met 22º zo’n 8º minder warm is dan gisteren, is het , dankzij de zonkracht, een prachtige dag geworden.

Mhamid, 22-03-2018

Niet ontevreden over de verkiezingsuitslag, blij over het resultaat van Groen Links en de waarschijnlijk ‘Nee’ uitslag van het referendum, jammer dat de PvdA zich niet heeft hersteld en de SP verloren heeft.

Omdat vanavond Tamikrest optreedt op het nomadenfestival, even wat achtergrondinfo over deze groep. De groep werd opgericht in 2006 door Toearegs, jonge twintigers die in het noorden van Mali woonden. Tamikrest betekent knoop of kruispunt in het Tamasheq, een van de talen van de Touaregs.

Hun muziek heeft een missie, ze vragen zo aandacht voor de positie van Touaregs. Omdat het al een hele tijd onrustig is in Mali zijn de bandleden uitgeweken naar Zuid Algerije, maar ze zijn de meeste tijd op tournee. Ze hebben ook in Nederland opgetreden oa in Doornroosje in Nijmegen. En dit jaar is er een nieuwe tournee waarbij ze ook Deventer zullen aandoen op 8 nov.

Ze dragen tijdens hun optredens bewust traditionele kleding omdat ze zo aandacht willen vragen voor de situatie van de Toearegs. Die is niet alleen de laatste 10 jaar verslechterd maar dat is al 50 jaar zo. Ze beschouwen hun muziek als een lofzang op hun voormalige woon,- en leefgebied, een zucht naar hoop, verlichting en een krachtige schreeuw om geweld en oorlog te stoppen die Mali al jaren teistert. Al deze indrukken zijn in verhalende muziek omgezet: pulserende ritmes gecombineerd met door elkaar heen gevlochten gitaarpatronen die Toeareg muziek zo kenmerkt. Het is een mix van de traditionele muziek en westerse invloeden, de z.g. Toeareg Blues, ook wel woestijnblues genoemd. Muziek die ook gemaakt wordt door groepen zoals Bombino en Tinariwen.

 de 2e band waren ook jonge nomaden uit Mhamid, 2 leden voerden een traditionele dans op,       de zandhockeyers ,die niet in actie kwamen, dienden als decor

Om  15.30 was de officiële opening van het festival, evenals vorig jaar kregen de camperaars een uitnodiging om die bij te wonen. Het programma begon drie kwartier later waarschijnlijk omdat de gouverneur van de provincie Zagora nog niet was gearriveerd.

Eerst speelde een band van jonge nomaden uit Mhamid, nou ja , nomaden, misschien gaan ze wel gewoon naar school. Er zat teveel bas in de muziek en klonk af en toe wat vals, maar het is ook nog maar aankomend talent.

Daarna nog een band van jonge nomaden uit Mhamid, deze speelden wat zuiverder en er werd ook een  traditionele dans door 2 jongens uitgevoerd, met veel gewapper van hun gewaden, iets wat we kennen van andere jaren.

Vervolgens werden we vergast op een optreden van een traditionele dansgroep die de dans van de bij opvoerden.

In middels waren de hotemetoten zoals de gouverneur, stamhoofden, belangrijke mensen uit het dorp, we herkenden de campingbaas fraai uitgedost.

De Marokkaanse organisator van het festival hield een welkom toespraak, evenals de Franse directrice van het festival , zij heten iedereen welkom, vertelden het programma en bedankten de sponsoren: het festival was geopend.

De dromedarissen , die al achter het spreekgestoelte stonden opgesteld, konden toen aan de race beginnen.

Naast de officials waren er vooral camperaars en jonge toeristen, voor een deel backpackers, aanwezig.

De camping is inmiddels aardig vol, ook tussen de palmbomen staan nu campers en tentjes. En de campingbaas was ook weer terug op het terrein, al telefonerend, wat zo karakteristiek is voor hem, nog geen tijd gehad om zijn feestkledij uit te trekken.

Mhamid 23-03-2018, vrijdag

Omdat we door de blessure aan mijn knie ons wat moeten beperken, pikken we krenten uit de muzikale pap, volgens onze smaak dan. Omdat we ook voorgaand edities van het nomadenfestival hebben gezien kunnen we deze keuzes maken zonder iets te missen van een genre wat we nog niet gezien hebben.

Dus gingen we voor een optreden van Tamikrest naar het festivalterrein. Hoewel we al het vermoeden hadden dat de optredens later zouden beginnen dan de geplande 20.00 uur, wilden we toch niets van het optreden van Tamikrest missen en waren we iets na 21.00 uur op het terrein.

                                                                                                       Echos du Sahara

Het bleek dat de 2e band nog aan het spelen was ( alleen de dansgroep die ’s middags al even optrad hebben we niet gezien), vrij traditionele muziek maar door een bandlid uit Hongarije die saxofoon speelde , kreeg de muziek een wat ander karakter en viel het in de categorie ‘best te pruimen’. Overigens ook de zanger/leider van de band kwam uit Boedapest, de overige bandleden uit het zuidwesten van Marokko, van Guelmim tot Dahkla. De band heette ‘Echos du Sahara’.

Daarna kwam er om 22.00 uur een groep optreden die bestond uit Hongaarse zigeuners, ‘Etno Rom’ genaamd. Aanvankelijk leuk maar het optreden duurde een uur en was toch een beetje veel van hetzelfde en we kwamen eigenlijk voor Tamikrest.

Overigens kon het merendeel van het publiek het zeker waarderen, gezien het enthousiasme waarop er bv gedanst werd. Het publiek was zeer gemengd, veel camperaars die al wat ouder zijn over het algemeen, maar ook jongeren. De jongeren, hoofdzakelijk uit de wijde regio, sommigen traditioneel gekleed met tulband, maar ook de nodige Europese hipsters en alternatievelingen en we hoorden diverse keren flarden Amerikaans.

Om 23.15uur begon het optreden van Tamikrest met de hit ‘Tisnant an Chatma’ , begroet door een dolenthousiast publiek. Alom werd er gedanst en ook de ouderen konden hun lichaam niet stil houden, waarbij ik dan ook nog op de knie moest passen bij het bewegen. Er werden nog een paar nummers van hun laatste album ‘Kidal’ gespeeld, sommigen erg swingend. De zanger had niet zo veel contact met het publiek, die rol was weggelegd voor een ander bandlid.

Om 0.20uur was het optreden afgelopen en zou er nog een groep komen die er, op papier althans, onze belangstelling wel had.

‘Babylon System’ , een Reggae/Gnawa/Raï crossover band. Maar we vonden het welletjes en gingen naar de camper teruglopen, net zoals een deel van het publiek.

Om een uur of 1 hebben we in de camper nog een wijntje gedronken , de foto’s moesten bekeken en de muziek nog geëvalueerd. Wat vonden we nu van Tamikrest? Voor een deel erg goed , heerlijke Touareg blues, de mix van traditionele muziek en diverse westerse rocksoorten, daar zijn we een liefhebber van, zij zijn een van de betere vertolkers van dit genre. Wat ons wat tegenviel, we hadden (te) hoge verwachtingen, was het ontbreken van de zangeres die wel meezingt op de plaat en ook bij optredens , zij voegt toch een belangrijk element toe o.i. En ze waren niet traditioneel gekleed, wat ze doorgaans doen bij hun optredens zoals gisteren vermeld maar misschien dat de leren jasjes in deze omgeving meer opvallen. Maar al met al genoten en we gingen na tweeën naar bed.

   Everdien heeft een kort filmpje gemaakt, niet vlekkeloos, je staat tussen het swingende publiek en wordt wel eens aangestoten

We hebben weinig geslapen, we waren ‘over de slaap heen’ zoals dat heet. En omdat we het muziekprogramma van vanmiddag en vanavond dankzij You Tube met elkaar vergeleken hebben, hadden we nu 2 redenen om voor het middagprogramma te kiezen.

Het verkeer reed gewoon tussen de toeschouwers door              de band waarvan we niet weten hoe die heette maar leuke muziek maakte

We zijn naar het podium gelopen bij de rotonde waar het verkeer, in welke vorm dan ook, gewoon tussen de toeschouwers doorreed.

We hebben eerst een optreden gezien van de groep’Daraa Tribes’ uit het Drâa dal, althans dat dachten we tot we hoorden van Cor en Wil dat de band verhinderd was en dit een alternatief was. Leuke muziek, in het begin even vals maar daarna niet meer.

je hebt ongetwijfeld mensen die hier van gruwen , wij vinden dit een  prachtig vooral kleurrijk gebeuren, de zwarte doeken van de Draâ en de Afrikaanse  kleding

Althans zover wij gehoord hebben want na een tijdje gingen we kijken bij de handelaren die hun koopwaar op kleedjes hadden uitgestald in de straat vlakbij.

Wat een sfeer, een soort sprookje uit duizend en één nacht. Erg veel vrouwen op de been, het liep tegen zessen en het was tijd voor de pantoffelparade. Een bijzonder kleurrijk gebeuren, echt genieten om daar tussen te lopen. Bij sommige handelaren was het erg druk, vooral gouden sieraden stonden flink in de belangstelling.

Op een terrein stonden een vijftiental nomaden tenten van kamelenhaar (khaima’s), hier werden niet alleen allerlei producten verkocht alsmede kleding maar ze waren ook onderdeel van een wedstrijd welke tent het best was neergezet.

Weer teruggelopen naar het podium was de band net afgelopen dus even naar een terrasje. De jus d’orange was op, of liever gezegd de sinaasappels, dus een cola light. Een pilsje was gezien het heerlijke weer ook net te versmaden geweest, dat komt in Spanje wel weer.

Er schijnt een groep van 15 campers van een NKC-reis (Marokko Avontuurlijk of zoiets) hier op een camping te zijn. Achter ons zat een groep mensen die zich de ogen uit de kop keken, bent u van een Nederlandse groep campers, nee wij zijn van een Oostenrijkse groep, je treft hier vele nationaliteiten.

We hebben nog even staan kijken bij de groep die inmiddels al een tijdje speelde, ook goed te zien en te horen vanaf het terras en het was heel swingende muziek, jawel Sahara blues. Toen de groep om tien voor zeven even stopte uit respect voor de naast gelegen moskee waar men begon te bidden, zijn we naar de camper gegaan, het begon te schemeren. Alweer een hele leuke dag gehad in Mhamid met prachtig weer. Morgen , de laatste dag van het festival, wordt harde wind voorspeld, maar hopen dat het meevalt.

                     Een wel heel divers publiek, variërend van lokaal en uit de regio tot in dit geval Franse hipsters en neo hippies

      Jongeren willen wel op de foto, met of zonder tulband, de rechter foto is Hassan, zoon v/d campingbaas, met zijn fraaie dreadlocks, ook op het festival.

Mhamid 24-04-2018

Ook Marokko kent sinds een aantal jaren zomertijd, vannacht gaat ook hier de klok een uur vooruit.

Omdat er vandaag zandstorm werd verwacht en dat de wind volgens sommige sites om 11.00 uur al windkracht 5 zou bereiken, zijn we om een uur of 10 naar het dorp gegaan voor wat boodschappen. De handelaren begonnen hun waar uit te stallen, een enkele vroege koper was er al. Ook zag je langs de oever van de Drâa jongeren in slaapzakken en stonden er wat tentjes.

We zijn nog even het dorp ingewandeld, de laatste keer, morgen vertrekken we.

een jonge witkruintapuit, kruin  nu nog zwart. Heerlijk:trad. vervoer, een Marokkaanse hipster naast een trad. geklede man, motor modern vervoer.Tentjes langs                                                                                                                                                                                                                               de Drâa

Dat dachten we maar de zandstorm bleef uit dus zijn we tegen half 5 weer naar het dorp gewandeld waar ook vanmiddag jong talent optrad. Daar hebben we een tijdje staan kijken, het was een plaatselijke band die ook optrad bij de opening , de ‘Jeunes Nomades de Mhamid’. Dit keer klonk het vrij zuiver, er was ook nog niet veel publiek. Wel waren er nu dranghekken geplaatst zodat het verkeer niet meer dwars door het publiek hoefde te rijden.

Het zandhockey zou om 17.00 uur beginnen en na enige verwarring onder de toeschouwers, waaronder wij, wat de juiste locatie was , begon de wedstrijd een half uur later, de witten tegen de blauwen. Er wordt gespeeld met een kameelharen bal en er is gescoord als de bal over de achterlijn is. Na een kwartiertje hadden we het gezien, het was sfeervoller toen het nog in het centrum was, nu was het naast het festivalterrein met veel minder publiek.

Richting het centrum was het weer gezellig druk met wandelende en kopende vrouwen , veelal kleurig gekleed of in de zwarte Drâa kleding. De handelaars zullen vanavond laat wel vertrekken.

           in de straat met de handelaren kwamen ook dromedarissen voorbij, de pantoffelparade was toen in volle gang om een uur of 6

Inmiddels was er weer een nieuwe band beginnen te spelen, we vermoeden dat dit ‘Ajial de Mhamid ‘ was. Ook weer plaatselijke jongeren dus en ze speelden heel aardig. We hebben ze voor het grootste deel van een terrasje gadegeslagen waar even later Annick en Kees nog even bij ons kwamen zitten.

Er was weer een heerlijk gemengd publiek, de meeste vrouwen zaten apart op de stoep te luisteren en te kletsen.

We zijn iets eerder naar de camper gegaan zodat we om kwart voor zeven vanaf de brug over de Drâa, de zonsondergang konden zien. Je zag goed dat er zand in de lucht zat aan de horizon, hier is ons de voorspelde zandstorm gespaard gebleven, het was warm, zonnig weer en met een matige wind werd het 30º.

Het avondprogramma laten we maar aan ons voorbijgaan, we zijn 2x naar het dorp gelopen, alles bij elkaar een uur en ook redelijk veel gestaan, de knie moet niet overbelast worden, nu gaat het goed vandaag. Als we weer naar Marokko gaan volgend jaar, wat wel de bedoeling is, gaan we zeker weer naar Mhamid!

Zagora 25-03-2018, zondag

Eerst 2 aandachtspunten voor diegenen die naar Mhamid reizen: er is geen benzinepomp, laatste pomp voor Mhamid is het Ziz station in Tagounite. Ten tweede er is geen bank, wel in het genoemde woestijnstadje Tagounite op 20 km afstand.

Veel camperaars hadden er aan gedacht dat de zomertijd vannacht was ingegaan. Er was al vroeg bedrijvigheid en zelfs de camping baas kwam om 8.30 uur al met broden langs, een gratis service op de camping.

Waren er gisteren al een stuk of 10 van de ongeveer 40 campers vertrokken, vandaag was het een aardige uittocht, het festival is immers voorbij. Cor en Wil, Gerard en Margot, zij vertrekken ook, Kees en Annick morgen. We hebben afscheid van elkaar genomen, het was leuk zo bij elkaar op de camping.

                                       Een kijkje onder de motorkap na 3 x zandstorm                                                       het uitzicht vanaf de pas is wat minder helder

Vanaf de camping zagen we al dat het stofte door de bedding van de Drâa, het woei toch wel zo’n 40km per uur. Daardoor waaide er ook zand over de weg zodat je soms, het begin van de weg tot voorbij Ouled Driss is wat bochtig, een bocht pas zag als je er vlak bij was. Door het zand in de lucht was het uitzicht van de 1ste pas ook niet zo mooi, maar voorbij Tagounite was de wind een stuk minder. Ook het uitzicht vanaf de 2e pas was minder spectaculair omdat het wat heiig was, we hebben genoeg moois gezien, het is niet altijd feest.

We namen 2 jonge mannen en 2 jonge vrouwen mee die stonden te liften. Een 3-tal hoefde maar 15 km mee, één jonge vrouw moest naar de souk in Zagora, dat kwam goed uit, wij ook. We hadden nl groente en fruit nodig dus we zijn gericht gaan shoppen en niet te lang op de markt gebleven, er was niet veel wind en de temperatuur steeg al aardig. 2 Dingen vielen op: bij bijna alle kraampjes zijn de ( vaak wat gescheurde) doeken vervangen door rieten matten als overkapping en de grote hoeveelheid kraampjes met sieraden, wel een stuk of zeven. De vrouwenafdeling waar vrouwen hun huisvlijt verkopen, zat meteen links na de ingang. Door de rieten matten is het foto’s maken moeilijker, gezichten krijgen een ‘zebra’effect.