De Gwanaband Mehdi Massouli uit Taroudant aangevuld met 2 gast muzikanten.

We hadden gewacht op het optreden van Cheick Tidiane Seck, een band uit Mali. Seck draait al heel wat jaren mee en heeft o.a. met Jimmy Cliff gespeeld en hij ontpopte zich als een Afrikaanse activist, “ Mandela! We are all Africans, the U.S A, the United States of Africa,” en meer van die kreten tussen de nummers door. En ze brachten heerlijke , jazz-achtige muziek te gehore, af en toe kwam er een gastspeler bij. Om 0.45 uur hielden we het voor gezien, dat bleek ook het laatste nummer te zijn, toen we bij de camper kwamen hield de muziek op om na een pauze van een uur om 1.45 uur weer te beginnen , wij gingen toen naar bed. Er was een prima sfeer, een kleine vervelende dronken jongen maar die werd er door de politie uitgepikt. Voor de rest werd er uitzinnig gedanst door een heel divers publiek, locals maar ook grootsteedse ( en westerse) Rasta’s, hipsters en neo hippies, er werd veel geblowd wat zeker de sfeer ten goede kwam.

Het was 1,5 uur rijden naar Zagora , we namen 2 lifters mee, met de rugzakken konden er niet meer bij, er stonden veel jongeren te liften nu het festival is afgelopen. De medereizigers waren niet erg spraakzaam maar wel dankbaar toen wij ze in Zagora er uit lieten, wij gingen naar de souk, zij verder naar Ouarzazate.

We hebben groente en fruit ingeslagen, even rondgelopen waarbij we bekenden, al dan niet handel gerelateerd , tegenkwamen sommigen hadden ons ook in M’hamid gezien volgens eigen zeggen, bij weer anderen klopte dat zeker omdat we ze daar begroet hadden.

Vervolgens weer naar Les Jardins de Zagora waar na ons nog Ed en Hanneke en even later ook ook Ludo en Marie Claire

aankwamen.

                                                                  Foto's van de souk op zondag in Zagora

We hebben zeker 11 Monarchvlinders zien vliegen vandaag hoofdzakelijk aan het eind van de ochtend, begin van de middag, de eerste al op de souk. En 1x kwamen bijeneters over, nakomelingen op de trek. 1 Ging op een elektradraad zitten maar voordat ik het toestel scherp had gesteld werd hij door een brommer opgeschrikt.

Het weer heeft zich helemaal hersteld, volop zon, weinig wind en 26º.

Zagora 08-04-2019, maandag

Vanmorgen zijn Ed en Hanneke vertrokken, zij rijden richting de kust. Er staan nu nog een 7-tal camper hier op de camping, het seizoen loopt duidelijk op zijn einde.

Vanmorgen allerlei klusjes in en rondom de camper gedaan, we blijven zand verwijderen. Overigens maakt zo’n 3-daagse zandstorm je er wel van bewust wat voor een hard leven de bewoners en de (half)nomaden hebben in de Sahara. Niet alleen zandstormen maar ook de hoge temperaturen in de zomer tot wel 50º moeten zij telkens weer doorstaan. Als het ons te gek wordt kunnen we weer verder reizen.

Verder heeft Everdien de camper gewassen, de zonnepanelen hadden we al schoongemaakt, het bed verschoond en in de wasmachine de vuile lakens laten wassen.

Er is in het weekend op kleine schaal geprotesteerd tegen de uitzonderlijk hoge gevangenisstraffen tegen de Rif-activisten en zover bekend alleen maar in de Rif regio. Als er mensen wilden gaan protesteren werd er meteen opgetreden door de orde troepen. Volgens Arif News werden er 2 minderjarigen gearresteerd.

                                        Vanmorgen achter de camper de Monarchvlinder weer gefotografeerd

Er komt een verandering in het beroepsonderwijs in Marokko. Koning Mohammed VI heeft een plan goedgekeurd voor een herstructurering van het beroepsonderwijs wat tevens een herwaardering inhoudt.

Het is de bedoeling dat in elke regio van Marokko een ‘stad van beroepen en vaardigheden’ komt. Zo’n stad moet een soort campus worden met daarop laboratoria, praktijkruimtes en andere faciliteiten waar beroepen gesimuleerd dan wel werkelijk in de praktijk kunnen worden beoefend. De bedoeling is dat er wordt gewerkt met nieuwe pedagogische methodes. Er komt daarvoor een grondig onderzoek naar de behoeften per regio. De koning benadrukte dat de beroepsopleiding een nieuwe status moet krijgen, niet langer als 2^e rangs onderwijs moet worden beschouwd maar moet worden beschouwd als een krachtige hefboom naar werkgelegenheid.

We gaan tamelijk vaak uit eten in Marokko omdat het erg betaalbaar is. Het zou saai worden omdat elke keer te vermelden, hoogstens als we iets bijzonders hebben gegeten hebben of iets wat heel lekker is. Zoals vanmiddag bij Chez Omar waar we nog nooit gegeten hadden. Het was er druk, er liepen wel 4 obers en we hoefden niet te lang te wachten op het bestelde. Everdien had brochettes en frites, dat was lekker, ik had poulet au citron en die smaakte verrukkelijk doordat er ook oa rozijnen in zaten, die met die citroen voor een verfijnde smaak zorgden. En het kostte, inclusief een liter bruiswater, 90Dh.

Ook in Zagora is een muziekfestival, 3 dagen lang vinden er ’s avonds optredens plaats. Het motto van het muziekfestival is ‘Samen leven en Tolerantie.’ We zijn vanavond even wezen kijken bij het opreden van de nomaden band “Undigo’, dat was althans de bedoeling . Het zou om half zeven beginnen, de zoon van de camping baas had navraag gedaan, het stond niet op de affiches. Het advies was om 18.00 al aanwezig te zijn zodat je van een plaats verzekerd was. We waren er iets voor 19.00 uur, we leren het, in de hal van het cultureel centrum, waar het optreden van de band zou plaatsvinden, trad net een traditionele groep op die al zingend een soort zwaarddans uitvoerde, Dat was leuk om te zien, Het concert was in de bioscoopzaal , we zaten in luxe stoelen te wachten. Even na half acht zijn we vertrokken, we hadden immers al genoeg nomaden bandjes gezien in M’hamid en waren het wachten beu hoewel we op pluche zaten. We namen een taxi terug en waren voor 20.00 uur weer op de camping.

Het weer was vandaag erg mooi, stralend weer, 28º en een matige tot vrij krachtige wind.

Agdz 09-04-2019, dinsdag

Vanmorgen zijn Ludo en Marie Claire, na afscheid te hebben genomen, iets eerder vertrokken dan wij, richting Tazzarine. Dachten wij dat we niet door het Drâadal terug zouden rijden, niets is minder waar, we zijn naar Agdz gereden door dit prachtige dal waar niet alleen veel palmbomen staan maar ook de nodige ksour en ook wat kasbah’s. Af en toe zie je de Draâ en het dal is over het algemeen breed. De weg is vernieuwd en gedeeltelijk verlegd waardoor je wat minder ksour passeert maar er blijft nog genoeg te zien onderweg waar nog veel ezel wordt gereden in deze streek. En we moesten een keer dwars over een souk rijden, ook dat gebeurt in dorpen. Het blijft ondanks de nieuwe mooie weg met gescheiden fietspaden, een van de mooiste routes in Marokko.

                                                                                       Impressies uit het Drâadal

Onderweg pikten we 2 lifters op, neo hippies uit Agadir, ze kwamen uit M’hamid waar ze het festival hadden bijgewoond. Ze vonden de mensen in M’hamid niet aardig tegen hun, ze noemden ze zelfs racistisch, wel in de omliggende dorpen in het zuiden. De ene was 3^e jaars student Engels, de andere afgestudeerd ICT ‘er. We hebben leuk gebabbeld, info uitgewisseld over het sociale stelsel in Marokko, not, de wil van werkloze jongeren om naar Europa te gaan om werk te vinden, de koning, het politieke systeem, genoeg stof om over te praten.

We zijn in Agdz op camperplaats café Agdz gaan staan, een eenvoudige camperplaats, goed voor een overnachting. Er is een mooiere camping vlakbij een kasbah waar we wil eens gestaan hebben maar deze is dichtbij het centrum, het is ongeveer een kwartier wandelen maar je hebt hier alle faciliteiten, gratis elektra en dat voor 50Dh..

                                                          Soms loopt de rivier de Drâa vlak langs de weg.

Agdz is de poort naar de Drâavallei en bekend om zijn dadels. In het kleine centrum zijn veel restaurantjes er is een kleine overdekte groentesouk.. Er zijn enkele souvenirswinkels , de eigenaren zijn nogal kleverig, kunnen zeuren.. De truc om een brief te schrijven naar vrienden in Nederland om je hun winkel binnen te lokken is bekend, een variant hierop hoorden we vanmorgen: ik ga naar Arnhem in juni, de directeur van het Open Lucht Museum is een vriend van mij en kun je misschien tips opschrijven welke steden we moeten bezoeken? Toch heeft Everdien een leuke ketting kunnen kopen voor een acceptabele afgedongen prijs, we hebben er de tijd voor genomen maar de thee vriendelijk afgeslagen.

2 Van de Rif activisten waartegen de zware gevangenisstraffen zijn geëist, waaronder de leider van de protesten Nasser Zefzafi , zijn gisteren in hongerstaking gegaan en hebben hun monden dichtgenaaid als teken dat zij niet zullen stoppen. Dit uit protest tegen de vonnissen van afgelopen vrijdag tegen de Rif activisten en tegen de, zoals zij dat noemen de ’militarisering ‘van de Rif. Op andere plaatsen werden demonstraties verhinderd en in Nador werd het verboden te demonstreren.

Vanmorgen vroeg zijn weer 2 jongeren opgepakt in de Rif vanwege hun betrokkenheid bij de protestbeweging. Een van hen, de 17-jarige Saïd Amezian, heeft al eerder een jaar vast gezeten vanwege activistische activiteiten.

Verwacht wordt dat in heel Europa zaterdag demonstraties worden gehouden tegen de vonnissen van afgelopen vrijdag, in Nederland zal dat in Rotterdam het geval zijn a.s. zaterdag en een week later op 20 april in Den Haag.

Vanmiddag zijn we weer naar het centrum gewandeld, er liepen mooi aangeklede vrouwen op straat op weg naar een bruiloft. Omdat er schoolvakanties zijn wordt er in deze periode veel getrouwd vertelde ons gisterenavond een jongen. Gisteren in Zagora 3 bruiloften gezien , een was een bruiloftstoet met dit keer een schaap op een kleine vrachtauto vooraan in de stoet, gevolgd door een vrachtauto met een band erop. En gisteren was er een bruiloft gaande tot diep in de nacht in de wijk naast de camping, de trommels(bendirs) klonken nog lang .

Het was weer lekker weer met wat velden sluierbewolking waar de zon tussendoor scheen en het werd 27º.

We zijn de enige camper hier op de camperplaats.

Toundoute 10-04-2019, woensdag

Vannacht om half 4 reden er luid toeterend auto’s door de straat, dat was bruiloftlawaai. Maar de dag begon uitermate goed, op weg naar het douchegebouwtje zag ik 2 bijeneters op een stroomdraad zitten, terug gerend naar de camper , camera gepakt en ze waren gelukkig rustig blijven zitten: bleken het groene bijeneters te zijn!

Omstreeks half 10 zijn we vertrokken naar Toundoute aan de voet van de hoge Atlas, je moet dan via Ouarzazate rijden. De eerste 50 km was een prachtige rit, je moet via een pas, de Tizi-N-Tinififft van 1696m hoog en je rijdt langs diepe dalen en prachtige kloven. Na Ouarzazate is de weg, de N10, tamelijk vlak , bij Skoura zijn we afgeslagen naar een smal weggetje, de P1502, weliswaar geasfalteerd maar een beetje een wasbord. De toppen van de Hoge Atlas kwamen steeds dichterbij, er lag maar weinig sneeuw op. We staan nu op een camperplaats bij een boerderij die ook als gîte dienst doet. Eenvoudig, goedkoop, wel alle voorzieningen.

Een beetje een teleurstelling was het wel dat ons sterk werd afgeraden door de eigenaar, tijdens de vriendelijke ontvangst met thee, om via de R307 naar Demnate te rijden. Je rijdt daar over de Hoge Atlas via 3 passen, je moet over een piste en er zijn regenbuien gevallen. Je zag ook vandaag buien boven de Hoge Atlas ontstaan, de lucht was af en toe pikzwart vanmiddag. Dan moeten we maar terug en via Ouarzazate naar Marrakech rijden, het is niet anders.

Ook hier hebben we, en in de Sahara hadden we, prima internetontvangst, 4G.

Wij gebruiken altijd een simkaartje van Maroc Telecom, andere aanbieders zijn Inwi en Orange(voorheen Méditel). Uit onderzoek blijkt dat Maroc Telecom de beste dekking heeft in Marokko. Wij hebben dit jaar op alle plekken waar we tot nu toe geweest zijn 4G ontvangst gehad, op 1 plek na, daar was het 3G, in Sidi R’bat. Een simkaartje aanschaffen kost 20Dh, je kunt dat kaartje het jaar daarop weer gebruiken mits je het aankoopformulier laat zien. Je kunt met verschillende bedragen opwaarderen, wij kopen altijd 10GB voor 100Dh(€9,50). Internet op reis is voor ons onmisbaar, in Marokko is het ook nog eens niet duur.

In het begin van onze winterreizen naar Marokko in 2008, moesten we nog naar een internetcafé, zeulend met een tas met daarin een relatief zware laptop. In het internetcafé had je immers computers met een Arabisch toetsenbord. Wat een luxe, maar zo gewoon tegelijkertijd , dat je in de Sahara vanuit je camper kunt internetten.

Het 4G internet werd 4 jaar geleden geïntroduceerd in Marokko en sindsdien zijn de ontwikkelingen razendsnel gegaan. Dit komt omdat Marokko nauwelijks over vaste lijnen voor telefonie beschikt, er was wel een goed netwerk van openbare telefooncellen waar we tot voor een jaar of 10 nog gebruik van maakten met telefoonkaarten van Maroc telecom. En nu komt 5G eraan, de bedoeling is dat het in 2022 in Marokko door de verschillende providers zal worden aangeboden. Op dit moment heeft Marokko het beste 4G netwerk van heel Afrika en menig Europees land kan jaloers zijn op de dekking die het netwerk in Europa heeft.

Nog iets over tv-ontvangst: in vrijwel geheel Marokko hebben we Astra 3 ontvangst tot in de Sahara aan toe. Een klein stukje in het Noordwesten van Marokko daar heb je dan geen ontvangst, tussen Moulay Bousselham en Safi, kom je weer iets zuidelijker dan profiteer je van de satelliet die gericht staat op de Canarische Eilanden. We hebben een Oyster schotel, 85cm met automatische skew, provider is Canal Digitaal. Er is sinds een aantal jaren een nieuwe provider, Joyne, mensen hebben daar in de Algarve en Zuid Spanje gunstige ervaringen mee met een kleinere schotel, wij zijn tevreden met CD..

Vanmiddag hebben we vrijwel de hele middag binnen gezeten, het onweerde af en toe en zag er dreigend uit. Het bleef echter droog hier. Pas aan het eind van de middag durfden we het aan om te gaan wandelen, we zijn langs de rivierbedding naar een van de dorpen gewandeld die samen Toundoute vormen. Er staan enkele kasbah’s die vrijwel allemaal aan flink verval onderhevig zijn, echter toch mooi om te zien. En het is hier een schitterende omgeving met de bergen van de Hoge Atlas die verschillend van kleur zijn.

                       Langs de rivierbedding bij Toundoute staan een paar vervallen kasbah's, soms met de bergen van de Haut Atlas op de achtergrond. 

Zoals gezegd was het weer gematigd zeker als je het vergelijkt met wat we gehad hebben de afgelopen weken. Maar we staan dan ook aan de voet van de Hoge Atlas op 1503m hoogte, het werd 20º en rondom ons heen vielen (onweers)buien, we hebben toch nog wat geluk gehad na de aanvankelijke teleurstelling maar we hebben al weer nieuwe plannen gemaakt voor de nog geen 2 weken meer dat we nog in Marokko zijn.

Aït Zineb 11-04-2019 donderdag

Vanmorgen vroeg was er vanaf 5 uur veel verkeer op de weg, dat bleken handelaren te zijn op weg naar de grote weeksouk hier een paar km. vandaan. Vanaf 5 uur niet meer geslapen, dat is geen ramp, in bed gaan liggen lezen. We hebben vanochtend wel weer de kachel een half uurtje aangehad, het was koud buiten en binnen ook maar 13º, de zon scheen wel maar wij stonden in de schaduw van het huis.

We zijn vanmorgen weer terug gereden naar Ouarzazate, 120km omgereden om slecht te slapen zou je kunnen zeggen, 120km gereden om in een prachtige omgeving te staan waar we een mooie wandeling langs oude kasbah’s hebben gemaakt klinkt toch heel anders.

 We kwamen zo’n 10km voor Ouarzazate langs de zonnecentrale Noor 3, dat is een CSP(Concentrated Solar Power)Van verre zie je al de 250m hoge toren die staat te stralen als een reusachtige lamp die een verblindend wit licht uitstraalt. Maar liefst 7400 bewegende spiegels die in kringen rondom de toren staan stralen zonlicht en dus zonnewarmte naar de top van de toren. In die top circuleert een zoutoplossing, deze wordt verwarmd tot 550º. Vervolgens wordt stoom geproduceerd door de verhitting van water en zo worden turbines aangedreven die stroom opwekken Er wordt maar liefst 150MW opgewekt en daarmee is de zonnecentrale in Marokko de grootste ter wereld. De zoutoplossing kan worden opgeslagen in een buffervat zodat als de zon een dag niet schijnt er toch stroom kan worden opgewekt. Zo zijn er zo min mogelijk schommelingen in het stroomnet, iets wat bij zonne(panelen)energie of windmolens wel het geval kan zijn.

Marokko heeft nog een paar kleinere zonnecentrales, samen zijn ze goed voor 700 Megawat.

Ondertussen wordt in Midelt nog een grotere zonnecentrale gebouwd die volgend jaar operationeel moet zijn en 800Mw moet opwekken. Marokko heeft een Nationaal Energie plan en tegen 2030 moet 52% van de energie duurzaam worden opgewekt.

Er is uitgerekend dat als je slechts 1,2% van de Sahara bebouwd met zonnecentrales, je de hele wereld van energie kunt voorzien. Nu is 1,2% natuurlijk best een groot gebied, maar er zijn meer woestijnen in andere werelddelen. Het Britse bedrijf TuNur is in onderhandeling met de Tunesische overheid om een enorme CSP installatie in de woestijn te gaan bouwen, goed voor 4,5 Gigawat, net zoveel als 2 kerncentrales. Via speciale kabels door zee zou stroom naar Europa kunnen worden getransporteerd. Er zitten nog wel wat haken en ogen aan dit plan al zou het maar de instabiele politieke situatie in Tunesië zijn, dus misschien is het nog toekomstmuziek.

Marokko heeft de laatste 10 jaar 130 miljard Dh in de ontwikkeling van duurzame energie gestopt. Naast de al genoemde projecten krijgen bv boeren subsidie op zonnenergie-waterpompen. Er zijn momenteel al 28.000 boerderijen met zonnepompen, we zien ze overal onderweg.

Natuurlijk wordt het grootste deel van de energie nog opgewekt via de niet duurzame methodes waarbij veel CO2 vrij komt. Spanje dacht slim te zijn door stroom in Marokko te kopen om zodoende de CO2 belasting te ontduiken. Ze zijn echter teruggefloten door de EU en moeten onmiddellijk stoppen met deze invoer.

We staan in Ait Zineb op camping Escale, we hebben hier enkele malen eerder gestaan. We staan 20km westelijk van Ouarzazate in een mooie omgeving. Hier in de buurt is de mooie, gerestaureerde kasbah Aït Benhaddou die als decor heeft gediend voor enkele films. Omdat we daar 2 jaar geleden zijn geweest, gaan we daar nu niet heen. Je komt Aït nogal eens tegen in plaatsnamen, het beteket 'zoon van'.

Vanmorgen zijn we naar een klein dorp gewandeld wat ooit een ksar geweest is maar waarvan het grootste gedeelte door weersinvloeden is ingestort . We zijn terug gewandeld door een stukje oase met palm- en olijvenbomen en hebben ’s middags lekker gelezen. Daar was het weer ook naar, zonnig en weinig wind met 24º. Om 17.00 uur stak er een harde wind op waardoor we naar binnen moesten, de wind kwam van de Hoge Atlas.

Aït Zineb 12-04-2019, vrijdag

We stonden vannacht hier met 7 campers, we hebben hier wel op een bijna volle camping gestaan.

We zijn vanmorgen naar het dorp Tizirt gewandeld, ongeveer een uur heen en een uur terug, dat is wel de max voor ons. Een mooie wandeling waar je een rivier via zandzakken moet oversteken om bij het dorp te komen. Tussen de rivier en het dorp ligt een gebied die rijk is aan vogels, je hoort nachtegalen en andere vogels zingen. Een foto maken ho maar, ze zitten in het struikgewas verborgen.

Tizirt is een oud dorp met lemen huizen, vanaf een heuvel heb je mooi zicht over het dorp. Er liggen ook een paar kasbah’s , ook deze weer bij de rivier. Ooit moeten de rivieren meer water hebben bevat omdat de kasbah’s daar strategisch hebben gelegen.

Vlakbij het dorp werden we al uitgenodigd door een jongen om mee te gaan naar zijn vader en moeder in het dorp, op de terugweg werden we door een paar jonge vrouwen groepen om te komen. Naast een dubbel woonhuis waren ze in een rieten hutje aan het koken, of we mee wilden eten. Daar hebben we vriendelijk voor bedankt, mensen nodigen je uit uit beleefdheid maar zijn zelf vaak arm, we gaan daar vrijwel nooit op in. Wel even staan kwekken met de inmiddels 5 volwassen vrouwen en een paar kinderen die wat Frans spraken.

                                                                           Panoramafoto van het dorp Tizirt

2 Dagen geleden hebben de 2 gevangen Rif-activisten die hun mond hadden dichtgenaaid, op verzoek van familie en vrienden de draden weer uit hun lippen gehaald, voor zover bekend gaan ze wel door met hun hongerstaking.

Omdat de gevangen Rif-activisten niet meewerken met het regiem zijn ze voor straf van de gevangenis in Casablanca overgeplaatst naar diverse gevangenissen verspreid over het noorden van het land zodat ze niet meer bij elkaar zitten. Het gaat in totaal om 40 veroordeelde activisten.

Nog voor de overplaatsing bekend was hebben de PvdA politici Liliane Ploumen en Kati Piri de Marokkaanse autoriteiten verzocht om de Rif-activisten te mogen bezoeken om hun solidariteit te betuigen. Zij beiden hebben vorig jaar een gedeelte van het proces tegen de activisten in Casablanca bijgewoond en toen zij door wilden reizen naar de Rif werden ze tegengehouden. Piri heeft vragen gesteld in het Euro parlement over het onrechtmatige verloop van de rechtszaak. Zij wil de Marokkaanse ambassadeur laten ontbieden, eist onmiddellijke vrijlaten van de gevangenen of wil anders dat bepaalde Euro-subsidies aan Marokko worden stopgezet.

De SP had op haar Vredesdag as zaterdag, morgen dus, de Riffijnse activiste Nawal Ben Aissa uitgenodigd als spreekster. Haar werd het vanmorgen op het vliegveld in Nador onmogelijk gemaakt om te vertrekken door haar een uitreisverbod op te leggen. Sadet Karabulet heeft er schande van gesproken dat haar zonder reden een uitreisverbod is opgelegd en dat mensen zoals zij van de Hirak-beweging het spreken onmogelijk wordt gemaakt.

Ook vanmorgen is opnieuw een minderjarige opgepakt in de Rif, het is een broer van iemand die al eerder werd opgepakt en waarschijnlijk voor terrorisme zal worden aangeklaagd. Hij is niet de eerste die van de Riffijse volksbeweging Hirak het etiket van terrorist krijgt opgeplakt, door het aan terrorisme te linken hopen de Marokkaanse autoriteiten dat de internationale steun voor deze beweging af zal nemen aldus de nieuwssite Arif.News.

                                     Italiaanse gladiool, met dank aan Toon die ook de volgende bloemen, de Syrische wijnruit wist te determineren