Foto's vanmorgen van de souk en de omgeving

Het prettige van het feit dat we al vaak in Marokko zijn geweest, is dat we geen haast hebben. We hoeven niet constant te reizen om highlights te zien maar kunnen daar blijven waar het ons bevalt, zodat we ons kunnen onderdompelen in de samenleving in bv een stad zoals Taroudant, Tiznit, Tata, Zagora of genieten van de natuur in Tafraout of Sidi R’bat. Daarom hebben we besloten om nog een dag langer in Tata te blijven, we zijn nog niet uitgekeken hier.

Bovendien is het Festival des Nomades ook laat dit jaar, pas op 4, 5 en  6 april. Het programma is nu ook rond, d.w.z. er is bekend welke artiesten er zullen optreden dit jaar.

http://www.nomadsfestival.org

Er is in Fez een jongen van 19 aangehouden wegens het verheerlijken van terrorisme op sociale media. Hij eiste onder meer de vrijlating van de dader van de aanslagen op 2 moskeeën in Christchurch. Er is nog niet zo lang wetgeving in Marokko die het verheerlijken van terrorisme strafbaar stelt, er kunnen straffen van 5 tot 15 jaar worden geeist. Volgens ons is er in Nederland wel een wetsvoorstel ingediend om het verheerlijken van terrorisme strafbaar te stellen maar is dat wetsvoorstel nog niet de Eerste Kamer gepasseerd.

Wat in een stad nu zo fijn is, is de zomertijd die Marokko aanhoudt, waardoor het niet zo vroeg donker is. Op dit moment is het tegen 20.00 uur pas donker , de zon schijnt nu 12 uur per dag, het blijft ’s avonds een uur langer warm, niet echt natuurlijk, het blijft een uur langer licht dan de voorafgaande jaren.

Eindelijk eens wat anders te melden over het weer, het was minder stabiel vandaag. Vanmorgen wat lichte sluierbewolking, vanmiddag afwisselend zon en wolkenvelden, de temperatuur haalde nog net de 27º. En verrassend, vanuit vrijwel windstil weer, kortstondig harde wind met veel stof/zand, en dat tot 3x over, snel ramen en deuren sluiten.

Tata 18-03-2019, maandag

Gisterenavond om 20.00uur, net na het eten, kwamen de Franse buren afscheid van ons nemen, ze vertrekken morgen. Het zijn werkelijk schatten van mensen dus het was hartelijk kussen, wij 3x, zoals de Marokkanen ook doen, de Fransen zijn 2x een kus gewend, op de linker- en de rechterwang.

Vanmorgen kwamen Nico en Dinie afscheid nemen, deze reis zullen we ze wel niet meer zien, zij gaan nu naar Zagora, wij verwachten daar niet eerder dan zondag te zijn.

                                                               De rivier de Tata die hier zowaar nog water bevat

Vanmorgen zijn we een stukje langs de rivier, de Tata gewandeld. Die bevat langs het centrum en ten westen van de stad zowaar water. Er waren wat kleine zilverreigers en ook  jongeren die aan het zwemmen waren, een paar vrouwen deden de was.

Af en toe zie je hier een vrouw met een kind op de rug, vaak lijken het nogal jonge meisjes. Er vinden in Marokko nog tienduizenden kindhuwelijken per jaar plaats, huwelijken met een minderjarig meisje, jonger dan 18 jaar, hoewel het eigenlijk in strijd is met de wet.

Er bestaat sinds 2004 de zgn Moudawana, de familie wetgeving. Hierin is opgenomen dat het verboden is om te huwen met minderjarigen. Hoe kan het dan dat er nog steeds kindhuwelijken worden gesloten, in 2017 waren dat er maar liefst 40.000 per jaar.

Dit komt omdat de rechter ontheffing kan geven voor dit verbod op grond van overwegingen die hij heeft na het horen van de ouders of wettelijke vertegenwoordiger van de minderjarige, het meisje dus. Helaas is de praktijk zo gegroeid dat het de norm is geworden dat er gewoon kindhuwelijken worden gesloten, de uitzondering is de regel geworden.

Vorige week, in het kader van Internationale Vrouwendag, heeft de pas benoemde voorzitter van de Nationale Raad voor de Mensenrechten, de voormalige Marokkaanse ambassadeur in Zweden, Amina Bouayach, gepleit voor de afschaffing van deze uitzondering. Dit omdat de lichamelijke integriteit van minderjarige meisjes wordt geschonden. Daarom is de raad een bewustmakingscampagne gestart en zijn in de afgelopen week meetings geweest met deskundigen en politieke partijen, zijn er films vertoont waarin slachtoffers van kindhuwelijken aan het woord komen. Nu maar hopen dat het snel tot een herziening van de Moudawana komt, dat de rechten van minderjarige meisjes gewaarborgd zijn.

                                                         de rivier de Tata met niet alleen een kleine zilverreiger in de rivier maar ook het stadje Tata

                                                                      Tata: het grote plein en nog wat foto's van arcaden

Vanmiddag zijn Jan en Jacomien hier op de camping gekomen. Ze wonen al lange tijd in België en we hebben vaker contact met elkaar via email gehad en een keer een flitsontmoeting met Jan gehad. Jan kwam even kennismaken en nodigde ons uit om bij hen wat te komen drinken.

Jan en Jacomien zijn al 17x in Marokko in, ze zijn betrokken bij de bevolking hier, we hadden heel wat verhalen uit te wisselen onder het genot van een drankje hebben we gezellig zitten keuvelen.

Het weer was weer helemaal ‘back to normal’ dat wil zeggen dat het weer helemaal zonnig en warm was, 27º, niet te veel wind.

Tissint 19-03-2019, dinsdag

Vanmorgen zijn we na bijna een week uit Tata vertrokken, het is ons daar prima bevallen. Via een goede 2-baansweg met middenstreep, was het 70km naar Tissint. De weg voerde door een tamelijk vlak landschap met aan weerszijden bergketens, waaibomen en af en toe een oase met een dorpje. 10km voor Tissint werd het een mooi landschap, door erosie waren er een beetje bizarre vormen ontstaan. Vlak voor Tissint moesten we stapvoets rijden wegens wegwerkzaamheden en toen zagen we een vlinder, verrek dat lijkt wel een monarchvlinder.

                                                      Dit is Zuid Marokko ten voeten uit, de ezel wordt nog overal voor gebruikt

Bij Tissint zijn we op de parking bij de waterval gestaan, de rivier loopt 10m onder ons langs. We hebben hier een paar maal eerder gestaan. Er zit altijd water in de rivier de Tanzida , er komen regelmatig mensen kijken bij de rivier, vooral Marokkanen en een enkele andere toerist.

Zag je in Tata alleen maar koolwitjes, hier zie je vooral oranjetipjes. En we hebben zeker 15x een vlinder voorbij zien fladderen waarvan we denken dat het monarchvlinders zijn, ’s middags hebben we die niet meer gezien. Maar ze lieten zich niet fotograferen, er zijn hier vrijwel geen bloemen waar ze op gaan zitten. In Griekenland hebben we er afgelopen najaar heel veel gezien.

                                           De waterval hier beneden de parking, door het mooie weer af en toe zwemmers

Tissint is een klein dorp waar je zo doorheen bent gewandeld. Het is weer heerlijk Afrikaans, arcades langs de hoofdstraat, groepjes mannen die in de schaduw op een terrasje of gewoon op de grond zitten en een stoffig, enigszins vervallen centrum waar een paar oude Bedfords staan weg te roesten. En er wordt hier nog volop ezel gereden en die wordt ook nog als transportmiddel gebruikt.

Omdat het weer warm was vandaag, 28º, kwamen er regelmatig groepjes jongeren om te zwemmen. Ze hangen wat rond maar afgezien van af en toe geschooi om een bonbon, stylo of ballon, waren ze niet vervelend, soms werden ze door ouderen weggejaagd. Dat gezeur om snoepjes e.d. is door toeristen aangeleerd, in het verleden en ook nu nog, zijn er mensen die uitdelen aan kinderen. Ooit, in de beginjaren dat we hier met de camper kwamen, hebben we zelfs gezien dat er vanuit een camper handen vol snoep werd gestrooid, levensgevaarlijk die kinderen op de weg. Er zijn zelfs mensen die geld aan kinderen geven, dat is natuurlijk helemaal van den gekke . Zo kweek je bedelaars, kinderen worden niet zo geboren maar gemaakt. Als je wat wilt geven, geef dan schriftjes of pennen aan een schoolhoofd of neem kleding mee voor arme mensen.

Foum Zquid 20-03-2019

Gisterenavond waren er eerst flinke windvlagen waardoor we een deel van het journaal moesten missen. We konden daarna welnaar het verkiezingsdebat kijken waar Wilders en Baudet een veeg uit de pan kregen vanwege hun schandelijke opmerkingen om zodoende een electoraal slaatje te slaan uit de afschuwelijke aanslag in Utrecht. Ze kregen zo wel weer veel aandacht, niets erover zeggen kan ook niet. Een verder weinig interessant debat wat te wijten viel aan de niet zo goed gekozen debatformule.

Toen we vanmorgen wegreden van die prachtige plek, ’s nachts erg donker en eenzaam, we waren de enige camper, gingen we eerst brood kopen in het dorp. Bij de kruidenier vroegen een paar jongetjes om een ballon, een bal. Die hebben we niet, oh maar die kun je daar kopen, aardig geprobeerd maar die vlieger ging niet op.

Opnieuw was het ongeveer 70km naar Foum Zquid, door een landschap die veel leek op wat we de afgelopen dagen vanaf Icht gezien hebben. Alleen was er nu nog minder verkeer, we kwamen 5 auto’s en een bus tegen en werden 1x ingehaald.

We waren binnen een uur op camping Khaima Park, we hebben hier al vaak gestaan. Het is een tamelijk kleine, knusse camping en hoewel ze in de loop der jaren veel hebben verbeterd zie je wel achterstallig onderhoud. Er zijn nu betere staanplaatsen op grind, in het begin was het rul Saharazand. De wc’s zijn smerig, die zijn al een tijdje niet schoongemaakt. Er staat hier nog een Duitse buscamper en vanavond kwamen er nog 2 Duitse jeeps.

                                    Een Monarchvlinder hier op de camping op de bloem van de woestijnplant 'Appel van Sodom'

De vlinders die we gisteren zagen waren wel degelijk Monarchvlinders. Vlak voor de lunch zeiden we nog dat hier wel veel mussen zitten, een enkele (tortel)duif en een witkruintapuit, maar vlinders hadden we helemaal niet gezien. Tijdens de lunch kijkend uit het raam zag ik bij een paar planten iets verderop, de giftige Appel van Sodom, een vlinder fladderen. Een Monarchvlinder riep ik terwijl ik het fototoestel mee griste en me naar de planten spoedde. En inderdaad een Monarchvlinder en wel 2, een mannetje en een vrouwtje. Dit maal wel kunnen fotograferen van dichtbij, we hadden het gisteren toch wel goed gezien. En omdat de foto’s goed geslaagd waren kon de verdere dag niet meer stuk. Wat kun je blij worden van wat anderen misschien onbegrijpelijk vinden, van zo’n klein beestje hoewel een Monarchvlinder best een grote vlinder is.(lichaamslengte 5cm, spanwijdte tot 10cm)

Monarchvlinders komen ook in Marokko en bv Spanje voor. Deze soort trekt echter niet zoals de Amerikaanse Monarchvlinder maar is een standvlinder. Toch heeft onderzoek uitgewezen dat alle Monarchvlinders van dezelfde Amerikaanse soort afstammen. Dat geeft wel aan welke enorme afstanden ze ooit hebben gevlogen, wat de Monarchvlinders in Amerika nog steeds doen. Die vliegen van Noord Amerika naar Mexico om te overwinteren. Monarchvlinders die niet migreren missen 2 spiergenen waardoor ze honkvast zijn geworden

Naast Marokko, Spanje en Portugal komen deze soorten ook nog voor in Australië en delen van Zuid Amerika.

                                                                    Vanmiddag was er al groentemarkt, de souk is morgen

Foum Zquid heeft een klein centrum, er zijn enkele restaurantjes en het heeft een leuke uitstraling. Hoewel er morgen souk is, was er vanmiddag al een groentemarkt waar ook mooie slaboontjes te koop waren. Andere jaren waren die moeilijk verkrijgbaar zo diep in het zuiden, misschien wel omdat we enkele weken later zijn.

Het was zoals voorspeld wat minder warm weer, nog net 25º. Vanmiddag was er even en vlagerige wind die weer stof deed opwaaien. Dat zat ook in de lucht waardoor de zon wat minder helder scheen. De komende dagen zal de temperatuur nog wat zakken.

Foum Zguid 21-03-2019, donderdag

The day after the night before, oftewel hoe je zonder noemenswaardige provinciale programma’s en met onzichtbare kandidaten toch een daverende verkiezingsuitslag kunt neerzetten. En zoals we van Baudet gewend zijn, hield hij een wat verwarde, arrogant intellectuele verkiezingstoespraak . Alsof iemand hem een opdracht had gegeven: Thierry schrijf een opstel over de ‘Uil van Minerva’ en gebruik er zoveel mogelijk moeilijke woorden in. Zoals de woorden boreaal,( een politiek nogal omstreden begrip ,)en oikofobisch in menige huiskamer mensen aan het googelen zal hebben gezet. Als je je maar vaak genoeg tegen immigratie uitspreekt dan doet het er niet meer toe voor veel mensen naar nu blijkt, dat het goochelen met cijfers rondom de klimaatverandering op leugens zijn gebaseerd ( 1000 miljard gaat de energietransitie ons kosten), dan worden onwaarheden voor zoete koek geslikt. 

                                     Vanmorgen vroeg ontdekte Everdien een hop bij de camper, genomen door het raam, wat minder scherp

Gelukkig heeft het overgrote deel van Nederland andere gedachten over onze samenleving en het samen leven en zijn we b.v. blij met de winst van Groen Links.

Maar als Everdien vanmorgen naast de camper een hop ziet, maakt dat weer veel goed, ook al konden we hem alleen door het raam waarnemen en fotograferen.

We zijn vanmorgen naar de souk in Foum Zguid geweest, een levendige en kleurrijke souk zoals meestal in (Zuid) Marokko. Er was een afdeling met vooral plastic, plastic tuinstoelen voor 30Dh, en andere “Blokker’spullen. Onze belangstelling ging it naar de groenteafdeling waar de boontjes en de mandarijnen goedkoop waren €0,14 voor een kilo mandarijnen hadden we nog niet betaald.

Na het gebruikelijke sapje op een terras gingen we weer naar de camping waar in het begin van de middag een aantal campers kwamen waaronder 2 Nederlandse. In een ervan reizen Folkert en Nel, ze bleken onze site te kennen en volgen een gedeelte van een van onze reizen en waren zodoende ook bij Tissint geweest. Omdat er wegwerkzaamheden waren dachten ze dat ze de waterval niet konden bereiken, jammer, je moest een stukje piste en dan was je er.

Vanmiddag hebben we een paar keer bijeneters over horen vliegen op weg naar Europa, dat was weer voor het eerst dit jaar. Het waren kleine groepjes, soms kwamen ze vlak over de camping maar vlogen verder. Het weer was wel heel zonnig maar met 22º weer wat lager dan gisteren. Tot nu toe komen de voorspellingen goed uit, als dat zo blijft zo het zaterdag kunnen gaan regenen.

In het begin van de avond vloog er weer een groepje bijeneters over, een foto genomen die, hoewel de vogel eigenlijk nog te hoog vloog, de foto toch maar hier neergezet, in de hoop dat we een betere kunnen maken binnenkort, maar je weet maar nooit.

En we zijn vanavond in het centrum wezen eten, we werden bediend door een jongetje, Abdelik, die erg aardig was  en die we op een jaar of 10 schatten. Hij zei dat hij 14 jaar was, maar dat zou je hem echt niet geven.

Zagora 22-03-2019, vrijdag

We waren vanmorgen vrij vroeg wakker en daarom vertrokken we ook al om 9 uur. Voor die tijd zagen we nog bijeneters over de camping vliegen die in een groot palmenbos ligt. Bijeneters gebruiken deze plek kennelijk om ter foerageren op hun trek naar het noorden.

De weg van Foum Zquid naar Zagora, de N12, is sinds een jaar of 4 helemaal geasfalteerd, je hoeft nu niet meer om te rijden via Agdz. Die omweg wilden we eerst nemen maar aangezien de voorspellingen voor morgen tamelijk eenduidig zijn, regen, zijn we vandaag naar Zagora gegaan, we kunnen op de camping op grind staan. De N12 is 125 km lang en de 1^ste helft ligt de gemiddelde snelheid laag omdat je ontelbare keren met remmen voor een verlaagde plek waar met regen het water over de weg stroomt. De grond, hoewel in de woestijn, is toch tamelijk vruchtbaar , omdat bij sporadische regenval het regenwater van de bergketen de vlakte op stroomt waarover de weg gaat. Er is dan ook redelijk veel landbouw, waarbij er vooral watermeloenen worden geteeld.

                                                                                       De 2 vrolijke lifters.

We hebben onderweg 2 lifters meegenomen, meer plaats hadden we niet anders waren het er wel 10 geworden. Er is geen openbaar vervoer en er rijdt hier maar heel weinig verkeer. Het waren 2 vrolijk kwebbelende boeren, Lahcen en Mohamed, die alleen een Berders spraken, hier in  Zuid Marokko is dat het Tachelhit. Ze moesten in Zagora zijn en een wilde wel mee naar het nomadenfestival in Mhamid.

In Zagora zijn we naar camping Les Jardins de Zagora gegaan, waar we altijd komen, we kwamen om 11.00 uur aan . Toen we de camping opreden zagen we voor de 4^e keer deze reis Nico en Dinie, het was tevens een afscheid want zij gingen vertrekken. We staan op een mooie plek grenzend aan een tuin en we zagen vandaag 2x een Monarchvlinder vliegen op de camping.

Voordat we de camping opreden gingen we eerst langs de kruidenier die blij was om ons te ontmoeten, evenals de campingeigenaar die vorig jaar nog met mij langs de dokter was geweest toen ik last van mijn knie had.

De camping staat vrijwel vol, mede omdat er een groep van 19 campers van de NKC hier vanmiddag aankwam. Voor die tijd kwam Ben, die hier met zijn vrouw  staat, kennismaken. Hij volgt ons verslag en hij is  zodoende enthousiast geworden voor het festival in Mhamid waar ze ook naar toe zullen gaan.

Bij de NKC groep bleken Corry en Harrie te zitten, ook zij volgen onze site, we waren elkaar in Tafraout net mis gelopen, en aan het eind van de middag kwam Corry gezellig bijpraten.

In Marokko kun je ook campers huren, er kwam vanmiddag een groepje Duitsers met 4 campers van het bedrijf Zigzag uit Marrakech die deze campers hadden gehuurd.

We zijn vanmiddag kort de stad in geweest, even een paar bekende winkeliers goedendag gezegd en de sfeer opgesnoven.

Het was vandaag zonnig, 22º en aan het eind van de middag kwam er wat sluierbewolking, mogelijk als aankondiging van de voorspelde regen morgen.

Zagora 23-03-2019, zaterdag

De NKC groep is vanmorgen voor een excursie per 4x4 naar de zandduinen van Erg Chegaga   vertrokken, ze zullen een nacht in tenten slapen en zondag weer terug komen. De NKC organiseert al jaren deze reizen, er zijn er een aantal per jaar In zo’n begeleide reis zie je in een aantal weken de highlights van Marokko, je betaalt voor 2 personen al gauw €3000,-. Wij zijn nog nooit met een groepsreis ergens naar toe geweest, we zijn daar niet zulke types voor, wij reizen liever met z’n tweeën. We vinden het wel leuk om mensen te ontmoeten maar hebben behoefte aan de vrijheid om te doen wat we zelf willen.

We zijn vanmorgen naar de Draa gewandeld, daar stond maar weinig water in, liever gezegd, stroomde er langzaam doorheen. Het was een wandeling van 3,5km. toch deden we er 2 uur over. Op de camping al hebben we kennisgemaakt met Ingrid, Ben was gisteren al bij ons geweest. Even bijgepraat en op de terugweg van de Drâa kwamen we Folkert en Nel tegen die we in Foum Zguid al hadden ontmoet. Ze staan op de camping aan de andere kant van de rivier samen met hun vrienden Herman en Ans die we even later tegenkwamen. Dan nog in een paar sieradenwinkeltjes geweest waarvan we sommige handelaren nog kennen. En naast het gebruikelijke ‘allemachtig prachtig’ was er nu een jonge ADHD-achtige verkoper, die niet alleen telkens ‘geweldig’ maar ook ‘slagroom met, lekker, lekker’ riep. Maar het was een leuke ochtend zo. 

                                           Mensen in een wat armere wijk proberen wat bieten uit hun moestuintje te verkopen

Zagora (35.000 inwoners) was ooit een Franse garnizoensstad, meer in het bijzonder een steunpunt voor het vreemdelingenlegioen. Nu is Zagora een Marokkaanse garnizoensstad, je ziet af en toe dan ook militairen in het stadsbeeld. Sinds 1998 is Zagora een provincie geworden met de Zagora als hoofdstad, er staat een tamelijk nieuw provinciehuis in Kasbah stijl. Zagora ligt in het zuidelijk deel van het Drâa dal , ooit was het dal een belangrijk productiegebied voor olijven, sinds ongeveer begin van de jaartelling hebben dadels deze rol in het dal geleidelijk aan overgenomen, hier staat ongeveer ¼ deel van de palmen in Marokko in de diverse oases langs de rivier.

In het verleden was Zagora een karavaanstad, het was het centrum van de karavaanhandel , van hieruit was Timboektoe in 52 dagen te bereiken zoals het meest gefotografeerde ‘verkeersbord’ hier ook aangeeft. Ook Timboektoe ,in Mali ,speelde een belangrijke rol in deze handelsroute waarin van noord naar zuid en omgekeerd door Toearegs en andere nomadenstammen over grote afstand door de woestijn de handelswaar werd vervoerd. Deze handelswaar bestond uit zout die vanuit Marokko zuidwaarts werd vervoerd en geruild werd tegen, goud, zilver, slaven en wapens die dan weer noordwaarts werden getransporteerd via kamelen. Overigens kwamen de karavanen van verder dan Marokko bv uit Egypte en brachten ook korans mee zodat de islam zich ook ten zuiden van de Sahara kon vestigen. Ook Marrakech en Fes lagen langs de karavaanroute. De karavaanroute is van belang geweest voor de ontwikkeling van Zagora en omstreken.

De al weken voor de verbetering van hun arbeidspositie, o.a. vaste aanstelling en geen tijdelijke contracten, protesterende leerkrachten hebben nog steeds geen akkoord met het ministerie van Onderwijs bereikt. Daarom heeft de Nationale Coalitie voor de verdediging van Openbaar Onderwijs opgeroepen om morgen in Rabat te protesteren, evenals enkele weken geleden toen het protest uit de hand is gelopen. De coalitie bestaat uit 40 organisaties waaronder de vakbonden en linkse partijen.

Aan het eind van de middag zijn we bij Ben en Ingrid een kennismakingsborrel wezen drinken. Dat was heel gezellig, we waren nog net voor het donker en licht gespetter thuis.

De sluierbewolking werd vanmorgen hoe langer hoe dikker maar regen is er niet gevallen tot ongeveer 19.30 uur , toen begon het heel licht  te regenen, , het werd met moeite 21º.

Zagora 24-03-2019 , zondag

Vandaag is de grote souk hier in Zagora. Tot voor een paar jaar was deze midden in de stad bij de moskee en achter de hoofdstraat, nu ligt hij een paar km buiten de stad. We zijn er niet naar toe gegaan omdat we denken dat het nu één grote modderbende zal zijn. Normaal is het zanderig en stoffig maar vannacht is er tussen de 8 en 10mm regen gevallen, tot vreugde van de Marokkanen hier. Het regent nl. niet zo vaak in de Sahara en de matige regen van vannacht was zeer welkom voor de landbouw. Hoewel er al veel is verbeterd aan de infrastructuur in Marokko, ontbreekt het meestal nog wel aan een goede afwatering. Er zijn geen putten langs de weg waar het water in kan lopen, het stroomt gewoon langs de weg naar een lager gelegen gedeelte. Zo ook in de oude wijk, de ksar, waar we vanochtend door wandelden , beetje triest om te zien die modderboel .Pas vlakbij de Drâa is er een put waar het water dan instroomt en vervolgens de Drâa in. Het waterpeil in de rivier was niet noemenswaardig hoger dan gisteren trouwens. Ze zijn bezig om de Drâ wat te kanaliseren door het bouwen van muren zodat bij hoog water de rivier in de bedding blijft en niet overstroomt, een voorbeeld van verbetering van de waterhuishouding in Marokko.

                                       Ieder plekje in deze winkel is benut, op de achterwand kun je eigenlijk niets meer hangen.

Je ziet in het zuiden van Marokko nogal wat mensen met een heel donkere huiskleur, dit zijn afstammelingen van de slaven uit West Afrika die in vorige eeuwen hierheen werden gevoerd, met name vanaf de 16^e eeuw, om het leger van Marokkaanse sultans te versterken. Deze mensen worden Haratin genoemd, waar het woord van afstamt hebben we niet kunnen ontdekken. De huidige Haratin hebben zich veelal vermengd met Arabieren en Berbers en ze werken vooral in de landbouw in de oases. Over het algemeen hebben ze een lagere status dan de overige bewoners van het zuiden en doordat ze in laag betaalde baantjes zitten, kennen ze ook meer armoede. Aan de andere kant worden aan hun soms magische en helende krachten toegeschreven, er heerst nogal wat bijgeloof in Marokko. Sommige Haratin zijn naar Marrakech getrokken en zijn nu geen leerlooier meer maar zijn goochelaar, danser of muzikant op het beroemde Djemaa el Fna plein.

                                                 Jongetjes in een volkswijk gebruiken lege oliekannen om op te trommelen

Vannacht werd al een beetje de toon gezet door de Marokkaanse autoriteiten voor de grote leerkrachtendemo van vandaag in Rabat. In aanloop naar de demo van vandaag, wilden 15.000 leerkrachten overnachten voor het parlementsgebouw. Dit werd niet toegestaan door de autoriteiten die na een mislukt overleg hierover met waterkanonnen de demonstranten uiteen dreven. Of de demonstratie vandaag een succes is geworden , b.v. door een hoge opkomst, daar hebben we nog niets over gelezen.

Het weer herstelde zich vandaag na de regenval van vannacht. Het klaarde vanmiddag breed op en het werd 22º, lekker om buiten te zitten lezen.

Zagora 25-03-2019, maandag

Nergens in de Marokkaanse media iets gelezen over de grote leerkrachtendemo in Rabat, we weten dus niet of de demo een succes was qua opkomst.

Vanmorgen zijn we via de achterkant van de camping naar de Drâa gewandeld. Dat hadden we al een tijdje niet gedaan, ondertussen zijn er nu grote huizen neergezet En het lijkt erop of men bezig is om een rondweg om Zagora te maken, iets wat men bij meer steden gedaan heeft.

                         Wat foto's van de camping, meer fauna dan flora maar deze distelbloem(Mariadistel) is net uit de knop en is erg fraai.

In Marokko wonen nog steeds veel arme mensen. Hoe je armoede in een land definieert hangt van een aantal factoren af, o.a. de levensstandaard. Als je arm bent in Europa , kun je met het weinige geld wat je bezit in Marokko nog prima rondkomen. De armoedegrens in Marokko is bepaald op ongeveer 10Dh per dag. Als je dat als maatstaf hanteert, dan leeft ongeveer 15% van de Marokkaanse bevolking onder deze armoedegrens. Het merendeel van de mensen die in armoe leven wonen op het platteland. Echter ook in de grote steden, mensen die geen werk hebben trekken vaak van het platteland naar steden en vinden geen werk waar ze op hoopten en belanden ze vaak in achterstandsbuurten.

Toch is het aantal armen het laatste decennium flink gedaald, dat komt omdat bij armoede niet alleen naar geld wordt gekeken, de monetaire armoede, maar ook naar de zgn. multidimensionale armoede. Hieronder wordt verstaan het niet toegang hebben tot onderwijs, elektra, drinkwater, gezondheidszorg, communicatiemiddelen etc. Met name de multidimensionale armoede is sterk gedaald, we hebben gezien dat op het platteland de basisvoorzieningen nu voor veel meer mensen bereikbaar zijn dan een tiental jaren geleden. Het openbaar vervoer laat nog vaak te wensen over, vandaar dat we altijd lifters meenemen. Wel zijn er schoolbussen zodat jongeren en vooral ook meisjes , beter toegang tot onderwijs hebben op het platteland. (In Marokko geldt een leerplicht van 4 tot 16 jaar)

                 Een paar jaar geleden werd de bouw van deze moskee afgerond, hij staat middenin het centrum aan de hoofdstraat

We hebben het land wel zien veranderen in de loop der decennia. Toen we in 1971 hier kwamen was Marokko een straatarm land, eigenlijk een land met arme mensen. Want Marokko was wel rijk aan fosfaten, grensde aan 2 zeeën waardoor er een florerende vishandel was. Er was echter een kleine rijke bovenlaag die in bezit was van de productiemiddelen, dat is zo gebleven. Fosfaten werden verboden in het westen, er kwamen trawlers met sleepnetten waardoor arme vissers nog minder vingen. Armoede wordt vaak geaccepteerd door het geloof dat men het in het paradijs beter zal hebben, dat komt de bezittende klasse wel goed uit, iets wat we bv ook in de geschiedenis van de katholieke kerk hebben gezien.

Maar omdat er ook geproduceerd werd en niet alles geëxporteerd kan worden moest er ook een middenklasse komen die de producten kon kopen. Zo hebben we in de loop der jaren inderdaad een middenklasse zien ontstaan, die bv auto’s kocht, vaak met een flinke lening van de banken. Want Marokkanen zijn gek om hun bezit te etaleren, het geeft hun status, meer nog dan bij ons in het westen al het geval is. De middenklasse woont vooral ook in het noorden van het land, ze zijn Arabisch. De armere mensen in het zuiden zijn de Berbers die voorlopig in hun lot lijken te berusten. De vraag is hoe jongeren, die heen en weer geslingerd lijken tussen Berberse tradities en de moderniteit en meer welvaart in de steden, deze spagaat nog kunnen aanvaarden , door de sociale media weten ze dat er ook nog een parallelle werkelijkheid bestaat in hun land, die misschien gaat lokken, de trek naar de grote steden is al een tijdje bezig. En we worden met zekere regelmaat gevraagd of wij niet voor werk in Europa kunnen zorgen.

En hoewel bedelen officieel verboden is in 2017, is dit vaak de enige manier voor armen om nog een beetje geld voor een brood oid binnen te halen, dit vanwege het ontbreken van een sociaal vangnet in Marokko. Er wordt niet strikt op gehandhaafd, alleen als het bedelen de spuigaten uitloopt. Wij geven nooit wat aan kinderen, wel iets bescheidens aan arme sloebers zodat ze wat te eten kunnen kopen, dus nooit meer dan wat een brood kost, 1,25 Dh . Ook Marokkanen zelf geven iets aan de armen, het is een van de 5 zuilen van de Islam, nl het geven van aalmoezen.

Het was vandaag een zonnige dag ,af en toe een beetje sluierbewolking en het werd 25º.

Zagora 26-03-2019, dinsdag

Vanmorgen waren er wat bijeneters bij de Drâa in de buurt, ze vlogen echter vrij hoog over. Ook vanavond vlogen er weer bijeneters over.

Goed nieuws voor camperaars in Marokko zou je kunnen zeggen, althans voor de meesten die nu vaak wijn uit Spanje of Frankrijk mee nemen naar Marokko. Per 1 jan. 1922 wordt de invoerheffing op Europese wijnen afgeschaft. Dit in het kader van een overeenkomst met de EU over verwerkte landbouwproducten, vis en visserijproducten. De invoerheffing bedroeg 14,7% waardoor bij afschaffing de prijs voor Spaanse en Franse wijn met hetzelfde percentage zal dalen. Dit tot ongenoegen van Marokkaanse wijnproducenten die spreken van valse concurrentie om dat er subsidie op Europese wijnen zit en de Marokkaanse wijnboeren daar niet tegen op kunnen. Momenteel wordt er maar 8% van de wijn die in Marokko wordt geconsumeerd, ingevoerd, de rest is van lokale wijnboeren veelal in de buurt van Meknes.

 Dezelfde vlindersoort als gisteren in het waterbekertje zat, nu veel duidelijker te zien, via Toon kennen we de Latijnse naam, Amata alicia, het is een wespmot.

Hoewel de koran het gebruik van alcohol verbied, trekken veel Marokkanen, met name in de midden- en hogere sociale klassen zich daar niet veel van aan. Nu kunnen Marokkanen die alcohol gebruiken daar slecht mee omgaan, veel drinken om dronken te worden. Toen ik begin jaren 70 als vrijwilliger Marokkanen Nederlandse les gaf, heb ik daar talloze voorbeelden van gezien. De vrees bestaat bij vrome Marokkanen dat als wijn goedkoper wordt, het alcoholmisbruik ook zal toenemen. Bij veel van de verkeersongelukken blijkt alcohol in het spel, als er cijfers over verkeersdoden worden gepubliceerd staat altijd expliciet vermeld in hoeveel gevallen alcohol in het spel is.

Dan kun je beter thee drinken zou je zeggen, nu is echer de vraag of dit wel zo gezond is. In Marokko wordt, net als in veel islamitische landen, veel thee gedronken. Het is een sociale bezigheid, je wordt regelmatig op de thee uitgenodigd.

Vandaag werd echter bekend dat in Marokkaanse thee die uit China wordt ingevoerd, een veel te hoge concentratie van pesticiden is aangetroffen. De Marokkaanse voedsel en warenautoriteit ONSSA heeft bekend gemaakt dat de limiet van wat aanvaardbaar is qua pesticiden ver wordt overschreden. Marokko voert ongeveer 25% van de thee uit China in.

Een jaar geleden verbood de ONSSA al veel Chinese theesoorten nadat gebleken was dat heel veel thee niet voldeed aan de gezondheidsnormen omdat ze veel te veel pesticiden bevatte. Toen al is de invoer van veel theemerken verboden, kennelijk is dat niet voldoende geweest.

Al eerder had Europa tussen 2012 en 2017 17x ladingen thee uit Marokko geweigerd omdat ze een abnormaal hoog pesticiden gehalte bevatten. Toen probeerde de ONSSA de zaak te sussen omdat de bevolking ongerust begon te raken.

Nu stelt de ONSSA hogere eisen aan de kwaliteit van de Chinese thee en heeft dat kenbaar gemaakt aan de importeurs. Er wordt nu gevreesd dat de theeprijs omhoog zal aan.

Vanmiddag kwamen hier Riet en Francis, we hebben elkaar eerder ontmoet in Tafraout, zij komen nu uit M’hamid. Francis zou graag het festival bijwonen, dat wordt echter volgend jaar. Toen we aan het eind van de middag Francis en Riet even gedag gingen zeggen liep dat spontaan uit op een apéro, we hebben heel leuk nader kennisgemaakt.

Vanmiddag raakte af en toe bewolkt, 2x trok er een onweersbui ten noorden van ons langs, hier vielen om een uur of 4 een paar spetters, het werd wel 27º.

Zaragoza 27-03-2019, woensdag

Vanmorgen aan het eind van de ochtend zijn we voor het eerst naar de souk op de nieuwe plaats gewandeld. We waren er al wel een paar maal geweest maar dat was als we met de camper op marktdag vanuit de richting Foum Zquid in Zagora kwamen. De afstand om te lopen viel mee , via een geitenpaadje kwamen we in een half uur op de souk. Via een poort met aan weerskanten kleine torens in kasbah stijl, kwam je op de souk. De souk in Zagora is groot en omdat het niet druk was leek het nog wel groter. Als je binnenkomt is meteen rechts de groente/fruit afdeling waar ook veel kraampjes met kruiden te vinden zijn en links is een aantal kramen waar vrouwen hun huisvlijt, zoals geborduurde Drâadoeken en andere kledij alsmede kruidenbundeltjes aan de vrouw/man probeerden te brengen. Daarachter waren meerdere kraampjes met ‘Berber’sieraden, een aantal bekende handelaren begroetten ons vriendelijk.

                                                             Ringen genoeg maar Everdien kon niet slagen

Everdien heeft nog naar een ring gekeken maar kon niets van haar gading vinden. We kennen geen souk waar zoveel sieraden worden verkocht als hier op de souk van Zagora.

Er was ook een slangenbezweerder met een zwarte cobra, daar was veel belangstelling voor. Een beet van een zwarte cobra kan in korte tijd de dood ten gevolge hebben, zo af en toe overlijdt een slangenbezweerder of wordt in het ziekenhuis op het nippertje gered.

Wat charmeert ons toch zo in het zuiden van Marokko?. Het is op het eerste gezicht de kleurrijke mensen, het Afrikaanse karakter wat ons aantrekt. Het is net of de mensen net weer iets vriendelijker zijn dan in de rest van Marokko. Ook spreekt de manier van leven ons wel aan, niet dat iedereen nog op een ezel rijdt maar er heerst hier wel een zekere gemoedelijkheid zonder gezapig te zijn. Generaties wonen bij elkaar, er is respect voor elkaar en ouderen, men is trots op het bewerken van de grond en zeker als het dan ook nog vruchten oplevert. Het doet ons nog denken aan het Marokko waar we in 1971 kennis mee maakten.

                                                                                Moeder zeult met 2 kinderen 

Hier genieten we van dingen die we in Nederland wellicht als truttig bestempelen, een hoog Anton Piek gehalte waar we daar niets van moeten hebben maar hier ligt er een zweem van ‘Sprookjes uit Duizend en Een Nacht’ overheen.

Een uitzondering van dit relaxte leven vormt dan weer de hoofdstraat van Zagora en een straat die daar parallel aan loopt, daarover morgen meer.

Vanmiddag hebben we het simkaartje van Maroc Telecom weer opgewaardeerd, 10Gb voor 100Dh, we gebruiken ongeveer 600 mb per dag. En we hebben extra geld gepind, in M’hamid kun je geen geld uit de muur halen.

Vandaag een enkel mooi weer wolkje, een matige , af en toe vrij krachtige wind en met 24º iets minder warm dan gisteren.

Zagora 28-03-2019,donderdag

We hebben eigenlijk nooit last van muggen in Marokko, wellicht dat het te droog is voor dat soort insecten. Toch is gisterenmiddag Everdien door en of ander insect gestoken, ze heeft nu last van een bult, wat heet , een plakkaat van wel 6cm doorsnee op haar been, het lijkt een allergische reactie. Dat weerhield haar er niet van om , toen ik een paar baguettes ging halen, een hop te fotograferen die naast de camper zat, mooi met zijn kuif omhoog, hoe kan men ooit een punkkapsel een hanenkam hebben genoemd.

Vanmorgen nog wat kruidenierswaren ingeslagen, in M’hamid is niet alles te krijgen en we moeten er daar wat verder mee sjouwen.

 Ga je baguettes halen, komt er een hop naast de camper, gelukkig wist Everdien waar het fototoestel lag, nooit een hop met zijn kuif zo mooi gefotografeerd. 

Zoals we gisteren al aangaven is in het centrum van Zagora niet bepaald sprake van een relaxte sfeer zoals elders in Zuid Marokko. Kun je in b.v. Tata of Foum Zquid rustig over de straat lopen en winkeltjes bekijken, in Zagora (Agdz ook trouwens) wordt je als mogelijke buit gezien door handelaren, die zich gretig op je storten. Handelaren, uitbaters van winkeltjes of reisbureaus, die je via al of niet via gewiekste verhaaltjes aanschieten om je te overhalen om hun winkeltjes binnen te komen of om je een reis in de woestijn aan te smeren. Het gedrag van handelaren hier komt door het grote aanbod van toeristen die vaak een woestijnrit per kameel of 4x4 willen maken. Ze zijn veelal naar Marrakech gevlogen en worden hier vervolgens gedropt of komen hier met een huurauto.

Omdat we hier al jaren komen, kennen we natuurlijk de nodige handelaren en omgekeerd ook, we hebben er minder last van. Vaak wordt je aangesproken op uiterlijke kenmerken zoals sieraden die je draagt of ze horen dat je uit Nederland komt: “Hallo Holland, alles goed? Kijken, kijken, niet kopen , kom maar binnen, just for a look. Un beau collier, komt die uit Mali?” Ben je eenmaal binnen, dan volgt er een vast ritueel , ga zitten, kopje thee? Weldra komt er na wat small talk in het Frans of Engels een kistje op tafel met in doeken of zakjes sieraden, in ons geval meestal ringen omdat ze al gezien hebben dat we die dragen. Natuurlijk komen ze van een Berbervrouw, een weduwe, die om te overleven haar sieraden moest verkopen.

Nu komen we al heel wat jaren Marokko, toen we er de eerste keer kwamen begin jaren ’70, toen was er nog wel echt antiek te koop. Nu bijna 50 jaar verder is dat vrijwel onmogelijk, miljoenen toeristen (12 miljoen per jaar) hebben Marokko bezocht waarvan een groot deel toch souvenirs meenemen, vaak in de vorm van sieraden.

Waar komen dan die antieke sieraden vandaan? Er worden nog steeds sieraden gemaakt, nagemaakt, Marokkanen zijn echte handwerkslieden. Veel wordt verkocht als zuiver zilver wat na een tijdje geen zilver blijkt te zijn, dat is ons ook wel overkomen . In Nederland zou dit oplichting zijn, hier hoort het bij de cultuur.

               Deze jongen is een toeristenlokker, hij was wel aardig. Ook hij probeert immers een boterham te verdienen.

Everdien heeft een paar losse kralen (beads) gekocht in een winkeltje niet ver van de camping. Een aardige eigenaar die ons al jaren groet als we voorbij lopen, dat is voor ons wat uitnodigender om eens een kijkje in zo’n winkeltje te nemen dan wanneer je er half wordt ingesleurd.

Vanmiddag kwamen hier Ed en Hanneke even hier kijken, ze volgen ons een aantal jaren en waren door onze verslagen er toe over gehaald om naar Marokko te gaan en komen nu al voor het 3^e jaar in dit land. We hebben even bijgepraat en zien elkaar vast weer in M’ Hamid waar ze ook naar toe gaan, ze staan nu op een andere camping hier in Zagora.

Daarvoor waren al op de camping Bernard en Madee tegen gekomen.. Zij blijken vrienden te zijn van onze overbuurvrouw, ze vertelden dat ze mede door onze reisverslagen geïnspireerd zijn om niet alleen naar Marokko maar ook om naar M’ Hamid te gaan, wat brengen we toch allemaal teweeg…….'-).  We werden uitgenodigd om een apéro te komen drinken aan het eind van de middag , het was gezellig en we concludeerden dat we het getroffen hebben dat we in Nederland zijn geboren .

Het weer was mooi met een enkel mooi weer wolkje, een matige wind en 25º, dit verveelt ons nooit. Morgen gaan we een stukje zuidelijker reizen op weg naar M’hamid.